Duvar Çatlakları
Duvar çatlakları oluşmasında zeminin yapısına bağlı olarak temel oturmaları, depremin şiddetine bağlı deprem titreşimleri, yapının içinden veya dışardan gelebilecek çevresel yapay titreşimler, yapı elemanlarında oluşan aşırı sehim olmak üzere 4 ana faktör etkendir.
Duvar çatlakları oluşmasına neden olan bu etkenleri inceleyelim.
Temel Oturmaları Sonucu Oluşan Çatlaklar
Bir yapıdaki taşıyıcı elemanlara gelen yükler zemine temel sayesinde aktarılır. Temel, üzerine gelen yükleri zemine yayarak yapının güvenliğini sağlar. Zemine aktarılan bu yüklerden dolayı zeminin sıkışması sonucu ani oturma ve konsolidasyon oturmaları meydana gelir.
Ani oturma, yapı yüklendiği zaman kısa bir sürede kuru, nemli ve doygun zeminlerde meydana gelen zemin oturmasıdır. Bu zemin oturmasında su içeriğinde herhangi bir değişiklik yoktur.
Konsolidasyon oturmaları, basınçtan dolayı zemindeki hava ve suyun çıkması sonucu boşluk hacminin azalması ve tanelerin birbirine yaklaşması sonucu uzun sürelerde oluşur.
Mevcut temel türü, zeminin yapısı ve zemine gelen bu yükler sonucu ani oturma ve konsolidasyon oturmaları meydana gelir.
Zeminde oturma sonucu oluşan boşluklara duvar uyum sağlayamaz ve askıda kalır. Askıda kalan duvarlarda oluşan bu yüklerden dolayı çatlaklar meydana gelir.
Alt katlarda duvara etkiyen yük daha fazla olacağı için çatlaklar üst katlarda daha az görünür. Çerçeve ile sınırlı duvarların kenarlarında çatlaklar görülür ve ayrılmalar oluşur.
Deprem Titreşimlerinden Oluşan Duvar Çatlakları
Deprem etkisi altında bir yapıda oluşacak hasarlar farklı şekillerde oluşabilir ve bunlar sınıflandırılabilir.
Duvar Sıva Çatlakları
Sıva çatlakları, küçük depremlerde betonarme çerçeve (betonarme kolon, betonarme perde duvar, kiriş, döşeme v.s.) ile dolgu duvar (tuğla, gazbeton, bims duvar v.s.) arasında görülen çatlak türüdür. İlk olarak kiriş ile dolgu duvarları arasında, sonrasında kolon ile dolgu duvar arasında görülür. Richter ölçeğine göre V-VI şiddetindeki depremlerde meydana gelen sıva çatlakları bu şekilde ise çoğunlukla taşıyıcı yapı sisteminde hasar olmaz.
Dolgu Duvar Çatlakları
Dolgu duvarları taşıyıcı sistemin bir parçası olarak görülmese de deprem üzerinde yapıya önemli etkileri olur. Yapıya az da olsa taşıma gücünde faydası olur. Ayrıca yapının rijitliğini arttırarak deprem etkisi altında oluşan sarsıntının sönümünde katkıları olur. Hesaplamalarda dolgu duvarların yapıya olan etkisi de dahil edilmelidir. Kısa kolon gibi yapının hasar almasına etkileri olabilir.
İmalatta boşluklu briket gibi dolgu duvar kullanılmışsa X şeklinde (çapraz) çatlaklar oluşabilir.
Betonarme Çerçeve Hasarlarından Oluşan Çatlaklar
Zayıf kiriş güçlü kolon gibi proje hataları sonucu depremde pek çok yapı yıkılabilir. Hesaplar neticesinde yapının kirişlerinin kesitleri belirlenir.
Kiriş kesitlerine göre eğer kolonun kesitleri zayıf kalmışsa kolonun kesitlerinin arttırılması gerekir. Deprem enerjisi kolon kiriş birleşimlerinin rijit yapılarının mafsallaşması ile sonlandırılır.
Bu mafsallaşma hasarları betonun kabuk tabakasının dökülmesi şeklini geçmemesi gerekir. Daha ileri ki mafsallaşma hasarı yapının dayanımını tehlikeye sokar.
Kolonlarda Kesme Çatlakları
Kolonun kesme kuvveti dayanımının yetersiz olduğu durumlarda kolonda 45 derece çatlaklar görülür. Çatlakların büyümesi ve kesme kırılmalarının oluşması binanın dayanımını azaltarak aşırı hasar almasına neden olur.
Kiriş Hasar Çatlakları
Büyük açıklıklı kirişlerin mesnet ve orta noktalarında düşey yükler sonucu oluşan dikine çatlaklardır. Çatlaklar kılcal çatlak olmakla beraber eğer donatı yeterli değilse çatlaklar belirginleşir ve betonda dökülmeler olur.
Çevreden Gelen Yapay Titreşimlerden Dolayı Oluşan Çatlaklar
Betonarme taşıyıcı elemanlar (kiriş, kolon, perde v.s.) herhangi bir kuvvet altında formunu koruyacak, şekil değiştirmeyecek şekilde yapıldıkları için çevresel etkilerden dolayı titreşimler meydana gelir. Betonarme elemanlar ile duvarlar aynı malzemeden yapılmadığı için farklı periyotlarda titreşimler oluşur. Bundan dolayı duvarlarda çatlamalar oluşabilir.
Çevresel titreşimlere;
- Yapı içerisinde titreşim yapacak makinelerin bulunması,
- Yapıların temellerinin alt kısmından geçen metroların yapmış olduğu titreşimler,
- Yoldan geçen ağır araçların yapmış olduğu titreşimler, örnek olarak gösterilebilir
Çevresel titreşimleri önlemek için yapının yalıtımının uygun bir şekilde yapılması gerekir.
Aşırı Sehim Duvar Çatlakları
Oturma yapan betonarme çerçeveler de sehimden dolayı oluşan çatlaklardır. Betonarme çerçeve içerisinde bulunan duvarların dört köşesinde ayrılmalar oluşur. Bu çatlaklar üst katlara doğru azalarak gider.
Daha çok ülkemizde görülen konsol duvar çıkmaları olan yerlerde büyük sehimler oluşacağı için çatlaklar oluşur. Konsol ucuna oturan boydan boya duvarlarda yatay çatlak, yan duvarlarda ise eğik çekme çatlakları oluşur.
Okunması Tavsiye Edilen Diğer Yazılar:
Betonarme Yapılarda Deprem Sonrası Hasar
Betonda Hasar Etkenleri ve Beton Yüzey Kusurları
Beton Çatlakları – Betonda Oluşacak Çatlakların Sebepleri
Rötre Nedir? Çeşitleri Nelerdir? Betonun Çatlamasına Etkisi
Bu Yazıyı Paylaş!