Travers; raydan gelen yükleri daha geniş bir alana yayarak balast tabakasına aktaran, genellikle ahşap, beton veya az da olsa çelik malzemeden imal edilen sömellere travers adı verilmektedir.
Balastlı demiryolu üst yapısında raylar traverslere mesnetlidir.
Raylardan gelen yükleri balasta aktarmanın yanı sıra yolun açıklığını muhafaza eder ve yan etkilere karşı yolu ekseninde tutar.
Raylara dik yönde ve belirli mesafelerde yerleştirilir.
Traversin görevleri, çeşitleri ve kullanılan malzemelerin avantajlı ve dezavantajlı yönleri hakkında bilgi verilecektir.
Demiryolu Üst Yapısında Travers in Görevleri
- Raylardan gelen yükleri yayarak balasta iletmesi
- İki ray arasındaki mesafeyi (ekartman) koruması
- Demiryolu araçlarının budenleri konik şeklindedir ve belli bir eğimi vardır. Rayların üzerine bandajların oturabilmesi için raylar 1/20 ve 1/40 içe doğru eğimli yapılır. Travers raylara eğim verilebilmesini sağlar.
- Yatay ve düşey yüklerden gelecek olan yüklere karşı mekanik dayanımı sağlaması.
- Yükselme ve çökme gibi istenmeyen durumlara karşı rayları sabit tutması.
- Merkezkaç ve yanal oluşabilecek kuvvet etkilerine karşı rayların sabit olmasını sağlaması.
- Sıcaklık farklılığı, ivme, fren gibi boyuna istikamette oluşabilecek etkilere karşı rayların sabitliğini koruması.
- Raylarda meydana gelen titreşimlerin ve gürültünün azaltılması.
- Raylar arasında elektrik yalıtımı sağlaması.
Traverslerde Olması İstenilen Özellikler
- Aşınmalara karşı dayanım göstermesi
- Elastikiyet özelliğinin bulunması
- Kırılma ve ezilmelere karşın dayanıklı olması
- Raylar ile olan bağlantısının kolay ve sağlam yapılabilmesi
- Hava şartlarından ve doğa olaylarından oluşacak zararlı etkilere karşı dirençli olması.
- Üst yapının stabilitesini sağlaması açısında çok hafif olmamalıdır. Bakım işçiliğinin kolay gerçekleştirilebilmesi için çok ağır yapılmamalıdır.
- Ekonomik olarak ucuz olması
- Uzun hizmet ömrü
- Boyutlarının yeterli ölçülerde olması
- Raylar arasında elektrik oluşmasını önlemede iyi bir yalıtım özelliği göstermesi
- Gürültü ve titreşimi çok iyi absorbe edebilmesi
- Rayların montajı için uygun malzemeden yapılmış olması
Travers Çeşitleri
Çelik, ahşap ve beton olmak üzere 3 çeşit türü vardır.
Çelik Travers
Yumuşak çelikten yapılan bu travers çeşidi günümüzde çok fazla kullanılmamaktadır. Hafif olması, elektrik yalıtımı sağlayamaması, bakım güçlüğü ve gürültü oluşturması gibi olumsuz etkenlerden dolayı tercih edilmemektedir. Malzemenin ömrünü daha çok iklim koşulları belirlemektedir. Aşırı nemli olan bölgelerde oksitlenerek çürürler. Nem oranı düşük, balastı iyi yapılmış ve trafiği az olan yerlerde 50 yıl kadar dayanabilir.
Avantajlı Yönleri
- Ağırlıklarının az olması montajlarının kolay bir şekilde yapılabilmesini sağlar.
- Montaj yüksekliği azdır. Dolayısıyla daha az balasta gereksinim duyar.
- Rutubetin yüksek olmadığı yerlerde uzun süre kullanılabilirler.
- Hafif olmaları nakliye kolaylığı sağlar.
- Biçimlerinden dolayı stok alanı gereksinimi azdır ve kolay stoklanabilir.
- Malzemenin tamamı geri dönüştürülebilir.
- Yangın dayanımı yüksektir.
- Raylara montajı ve geri sökümü kolay bir şekilde yapılmaktadır.
Dezavantajlı Yönleri
- Raylardan gelen darbeleri yumuşatmada yetersiz kalır. Bu sebepten ötürü balast daha kısa sürede özelliğini kaybeder.
- Beton traverslerin çapraz itme direnciyle kıyaslandığında daha az seviyededir.
- Balast drenaj özelliğini daha kısa sürede kaybeder.
- Rutubetin ve tuz içerikli birikintilerin olduğu alanlarda daha çabuk paslanırlar ve özelliğini kaybederler.
- Tren geçişinde oluşacak titreşimleri ve gürültüyü sönümlemesi azdır.
- Yüksek hız ve yükte kullanımında çatlaklar oluşabilir.
- Yüksek sıcaklık değişikliklerinde ekartman artabilir ya da azalabilir.
- Elektrik akımını yalıtma özelliği bulunmaz, akımı geçirirler.
- Stabilite, elastikiyet ve konfor açısından ahşap malzemeye göre daha konforsuzdur.
Ahşap Travers
Diğerlerine göre daha iyi yük dağıtmaları nedeniyle zayıf zeminlerde düşük balast yüksekliği sağlar. Fakat ömürlerinin az olması ve maliyetlerinin fazla olması sebebiyle Avrupa’da kullanılmamaya başlanmıştır. Çevreyi korumak amacıyla ağaçları kesmenin önüne geçmek için kullanımı son dönemde epey azalmıştır. Malzemenin hizmet ömrü sert traverslerde 30-50 yıl arasında değişir. Kaya ve meşin ağaçlarından yapılmaktadır.
Avantajlı Yönleri
- Ahşabın doğal yapısından kaynaklanan esnekliği sayesinde yükler balasta çok daha iyi aktarılır.
- Elektrik yalıtımı oldukça iyi seviyededir. Bu özelliğinden dolayı ek düzeneğe ihtiyaç duyulmadan elektrikli hatlarda ve sinyalizasyonda kullanılabilir.
- Sürtünme az olduğu için balasta verilecek zararda minimum olur.
- Hafif bir malzemedir.
- Gürültüyü ve titreşimleri en aza indirir.
Dezavantajlı Yönleri
- Nemden etkilenmeleri, hizmet ömrünün az olması
- İlk yapım maliyetlerinin fazla olması
- Yanal direnci yüksek hızlı hatlarda azalır.
- Yangına karşı dayanımının az olmasıdır.
Betonarme Travers
Son yıllarda kullanımı oldukça artan betonarme travers ülkemizde ve dünyada yaygın olarak kullanılmaktadır. Betonun akışkan olması, kalıp içerisinde şekil verilebilmesi, başlangıçta plastik kıvamda olması ve sonradan sertleşmesi gibi avantajlı özelliklerinden dolayı tercih edilmektedir.
Avantajlı Yönleri
- Ekartmanı (raylar arası mesafe) korumada oldukça başarılıdır.
- Ortaya çıkan gürültü seviyesi azdır.
- Rutubete karşı dayanıklıdır, etkilenmez.
- Elektrik yalıtımı iyidir. Akımı az miktarda geçirir.
- Ateşe ve dış etkilere karşı dayanıklıdır.
- Yüksek hızlı tren ve ağır yük taşımacılığı sadece beton traversler ile gerçekleşebilir.
- Ateşe karşı dayanıklıdır.
- Tasarım aşamasında kolaylık sağlar.
- Değiştirilmesi kolaydır.
Dezavantajlı Yönleri
- Bakımının yapılması daha zordur. Makineli çalışmayı ve daha dikkatli çalışmayı gerektirir.
- Raydan çıkmalarda (deray) çatlama ve kırılmalar oluşur.
- Kurplarda dresaj oluşabilir.
- Değişik şekil ve uzunluklarda yapım zorluğu vardır.
- Esnekliği olmadığı için balasta fazla zararı olur.
- Sağlam olmayan zeminlerde kullanılmaz.
- Ağırlığı fazla olduğundan kalker içerikli balastın kullanımına izin verilmez.
