Gerçekte olması gereken bir ölçünün harita, proje veya çizimlerdeki küçültme oranına ölçek adı verilir. Ölçek = haritadaki uzunluk / gerçek uzunluk olarak alınır. Mesela harita da veya plan üzerinde 1 cm uzunluk gerçekte 100 m’ ye karşılık geliyorsa 1 cm / 10000 cm olarak bulunur.
Ölçekler, cm, m, km gibi standart uzunluk ölçüsü birimlerine göre hesaplanır.
- Bu açıdan bakıldığında çizimlerde kullanılan ölçekler büyük, orta ya da küçük olabilir.
- Büyük ölçekli çizimlerde, küçültme oranı azalır; küçük ölçekli çizimlerde ise tam tersi küçültme oranı artar.
- Ölçeğin küçültme oranının azalması, gösterilen alanın genişlemesi anlamına gelir. Bu durumda ayrıntılar daha az gösterilebilir. (İki nokta arasındaki mesafe çizim üzerinde azalır)
- Küçültme oranının artması ise gösterilen alanın daralması anlamına gelir. Böylece daha fazla ayrıntı çizmek mümkün olur. (İki nokta arasındaki mesafe çizim üzerinde artar)
Ölçek Çeşitleri
Kesir Ölçek
- Bir parçanın kaç eşit parçada küçültüldüğünü gösterir.
- Payda değişken pay ise sabittir.
- Pay kısmı her zaman 1’dir. Mesela 1/1000 gibi.
- Burada pay; harita, plan, proje veya çizim üzerindeki uzunluğu gösterir. Payda ise arazi, yapı gibi gerçekte olması gereken uzunluğu gösterir. Küçültme oranı bu şekilde basit kesirlerle ifade edilir.
- Pay ve paydanın birimleri aynı olup uzunluk birimi olarak santimetre (cm) kullanılmaktadır.
Payda kısmındaki sayı büyüdükçe ölçeğin küçüldüğü (daha az ayrıntı), ölçeğin paydasındaki sayı küçüldükçe ölçeğin büyüdüğü (daha fazla ayrıntı) anlamına gelir.
Kesir ölçeğe örnek verecek olursak;
1/20, 1/50, 1/100, 1/10000 gibi.
Çizgisel Ölçek
- Çizimdeki küçültme oranı yani ölçeğin çizgilerle gösterilmesidir.
- Ölçek, eşit bölümlere ayrılmış doğrusal bir çizgi ya da dilimlenmiş bölümler şeklinde gösterilir. Çizgi ya da dilimlerin başlangıç noktası 0 (sıfır) ile gösterilir. Sıfırın sağından itibaren sonraki kısımların üzerine gerçek uzunluklar yazılır.
- Çizginin uzunluğu çizimdeki uzunluğu, çizgi üzerindeki rakamlar ise gerçek uzunluğu ifade eder.
- Çizgisel ölçeğin son dilimine mutlaka kullanılan uzunluk ölçüsü birimi (cm, m, km) yazılır.
- İsteğe bağlı olarak 0’dan geriye doğru da bir birimlik dilim eklenebilir.
- Gösterilen uzunluklar ilk dilimde daha küçük birimlere de ayrılabilir ancak bunların her birinin üzerine değerini yazmaya gerek yoktur.
Çizgisel ölçeğin kesir ölçeğe çevrilmesi
Örnek
Çizgi ölçeğin toplam uzunluğu çizimdeki uzunluktur. (Başlangıç ve bitiş değerleri arasındaki uzunluk)
Örnekte toplam 5 tane bölüm vardır ve her bir bölüm 1 m’yi gösterir (toplam 5 m)
Bu bölümlerin çizimdeki ölçüsü 1 cm ise ölçeğin çizimdeki toplam uzunluğu 5 cm’dir ve gerçekteki 5 m’yi yani 500 cm’yi gösterir.
Formülde yerine yazıldığında kesir ölçek değeri elde edilmiş olur.
Ö = ÇU / GU
Ö = 5 cm / 5 m (500 cm) =1/100
Bu bölümlerin çizimdeki ölçüsü 2 cm ise ölçeğin çizimdeki toplam uzunluğu 10 cm’dir ve gerçekteki 5 m’yi
yani 500 cm’yi gösterir.
Ö = ÇU / GU
Ö = 10 cm / 5 m (500 cm)= 1/50
Sık Kullanılan Ölçekler
1:1000 Geniş alanların planı
1:500 Site/yapı planı
1:200 Site/Yapı plan
1:100 Zemin planları, daha ayrıntılı yapı ve yapı bölümü planları
1:50 Zemin planları, daha ayrıntılı yapı ve yapı bölümü planları
1:25 Mekan, oda vs. planları, iç detaylar
1:20 Mekan, oda vs. planları, iç detaylar
1:10 Yapı detayları ve parçaları, mimari bloklar, mezarlar vs.
1:5 Teknik ve işçilik detayları, mimari bloklar
1:2 Daha ayrıntılı detaylar
