Döşeme nedir? (İnşaat) – Döşeme Çeşitleri Nelerdir?

Döşeme nedir; Bir boyutu (kalınlığı) diğer iki boyutu olan uzunluk ve genişliğe göre ihmal edilebilecek düzeyde olan ve bu nedenle iki boyutlu olarak kabul edilen, üzerlerindeki yükü kolon, beton perde , kiriş ve duvarlara aktaran taşıyıcı elemanlara döşeme adı verilir.

Görevleri

• Kendi yüklerini, sabit ve hareketli yükleri mesnetlendiği kirişler vasıtası ile düşey taşıyıcı elemanlara aktarırlar.
• Yapıların yatay taşıyıcı elemanlarıdır ve üzerlerinde yürünebilir.
• Belirli bir alanın alt ve üst kısımlarını kapatarak mekan oluşturma özelliği ile yapısal mimari öğelerin başında gelir.
• Yatay yükleri diyafram görevi yaparak düşey taşıyıcı elemanlara aktarırlar.
• Kirişleri birbirine bağlamalarından dolayı yatay yüklere karşı yapıyı rijitleştirirler.
• Kirişler ile döşeme betonu birlikte dökülerek kiriş kesitlerinin tablalı olması sağlanır.
• Faydalı yüklerin yanı sıra kendi ağırlıklarını, kaplama sıva malzemesi gibi sabit yükleri de taşırlar.

Betonarme Döşemelerin avantajları

• Yangına dayanıklı ve yangını önleyici yönü vardır.
• Zararlı böcek ve bitkiler barınmasına olanak vermez.
• Ekonomiktirler.

Betonarme Döşemelerin dezavantajları

• Ağır olmaları
• Sulu olarak inşa edilmeleri
• Yeterli dayanımı kazanmaları için kalıp sökme süresini bekleme zorunluluğu
• İnşaatın mevsim ve hava durumuna bağlı olması

Yapı sistemlerinin tasarımı yapılırken dikdörtgen  döşeme elemanlarından bölümler oluştuğu gibi, daire gibi değişik geometride tasarımlar yapılabilir.

İşlev ve konumuna göre döşeme çeşitleri

• Bina içinde kalan kısım iç döşeme bina dışında kalan kısım dış döşeme olarak adlandırılır.
• Zemine oturan ve oturmayan döşemeler. Zemine oturan döşeme binanın içinde doğrudan zemine oturur. Ara kat ve çatı döşemesi zemine oturmayan döşeme çeşitidir.
• Altı açık döşeme. Binanın dışarı doğru olan çıkması gibi işlevi gereği dış mekanda bulunan döşeme cinsi.
• Banyo – wc gibi mekanlarda tuvalet taşı ve klozetlerin giderlerinin gizlenmesi için düşük döşeme yapılır. Üst kotu diğer döşeme kotlarına göre daha alçaktadır. Tesisat tamamlandıktan sonra dolgu yapılarak diğer döşeme üst kotu ile hem yüz hale getirilir.
• Yükseltilmiş döşeme. Mevcut döşeme üzerinde serbest halde bulunan tesisatın gizlenmesi için sökülüp takılabilen döşeme çeşitidir.

Taşıyıcılık Durumuna ve Malzemesine Göre Döşemeler

• Betonarme,
• Ahşap,
• Çelik,
• Taş,
• Karma döşemeler olarak gruplandırılır.

Statik Özelliklerine Göre Döşeme Tipleri

• Kirişli plak
• Kirişsiz
• Dişli döşeme

Kirişli Plak Döşeme

En çok kullanılan döşeme sistemi olan kirişli plak döşemede döşemenin mesnedini kirişler ve taşıyıcı duvarlar oluşturur. Döşemenin tüm kenarlarında taşıyıcı duvar veya mesnet kirişi bulunması gerekmez. Balkon gibi ankastre döşemelerde oluşturulabilir. Plak döşemeler genellikle dört taşıyıcı duvar veya kirişten oluşan mesnet üzerine otururlar. Bazı durumlarda mesnet sayısı üçe, daha hususi durumlarda ise karşılıklı olması şartı ile ikiye düşebilir.

Plakların küçük boyutları olan kalınlıklarına etkileyen momentler dolayısıyla büyük açıklıklı yapılamazlar. Bu açıklıkları kirişlerle bölmek uygun olmaktadır. Bu şekilde elde edilen kirişli döşemelerde dikdörtgen biçimli plaklar kalıp, donatı yerleştirme ve davranış bakımından sorunsuz olduklarından daha çok tercih edilirler.

Bir plak döşeme ekonomik olarak kalınlığına bağlı olarak 35 -40 m2 civarında bir alanı örtebilir.

Kirişli döşemeler uzun kenarlarının kısa kenarlarına oranına (m) göre, bir doğrultuda (dal) veya iki doğrultuda çalışan (hurdi) kirişli döşemeler olarak ikiye ayrılır.

M= L uzun ÷ L kısa > 2 olursa Bir doğrultuda çalışan kirişli döşeme

M= L uzun ÷ L kısa ≤ 2 olursa İki doğrultuda çalışan kirişli döşeme olarak adlandırılır.

Tek doğrultuda çalışan kirişli döşemeler üzerine tatbik edilen yükün çok büyük bir bölümü kısa doğrultusunda taşıdığından, donatı hesabı yalnızca kısa istikamette yapılmaktadır. Hesabı yapılan kısımda çekme donatısı kısa kenar doğrultusunda konulur. Diğer yönde ise dağıtma donatısı yerleştirilir.

Kirişli Plak Döşemelerin avantaj ve dezavantajları

1. Depreme karşı dayanım olarak en elverişli döşeme sistemidir. Kirişli plak döşemelerle oluşturulan sistemde kiriş ve kolonlar yatay yük rijitliği açısından oldukça önemlidir.
2. Plak kalınlığı az olduğu için taşıyıcı elemanların boyutları da ekonomik olarak tasarlanabilir. Böylece hem beton hem de çelik malzeme açısından ekonomiklik sağlanır.
3. Büyük açıklıkları geçmede diğer döşeme türlerine göre daha elverişsizdir.
4. Yük taşıması dişli döşeme sistemine göre daha elverişsizdir.
5. Kirişler kat yüksekliğini azalttığı için depo gibi araçların girip çıktığı mahallerde kullanımı olumsuz yönde etkiler.
6. Yapının kullanımında değişiklik yapmak istenirse duvarların yerlerinin değiştirilmesi istenmeyen bir durum olmaktadır. Döşeme ortasına duvar yapılması döşemede sehime ve hasara yol açabilir.
7. Yapılarda farklı plan geometrilerine uygun bir döşemedir.
8. Bu döşeme tipi, yüksek diyafram rijitliği, yeterli yanal ötelenme rijitliği ve direnci sağlar.
9. Plak kalınlığının az olması sebebiyle alt ve üst katlar arasında ses yalıtımının sağlanması için ek tedbirlere başvurmak gerekir.
10. Yapım yöntemi olarak kirişli plaklar teknik personellerin alışkın olduğu ve kısa bir sürede yapılabilen sistemlerdir.
11. Konsol döşeme olan yerlerde kirişli plak döşeme sistemi uygun bir yöntemdir.
12. Kiriş yüksekliği plak yüksekliğinden farklı olduğu için tesisat geçişleri kirişlerin alt kotuna inmek zorundadır. Bu tesisat geçişlerini zorlaştıran bir durumdur.
13. Kiriş yüksekliği döşeme yüksekliğinden fazla olduğu için aynı hizada kalıp yapılamaz. Dolayısıyla kalıp işçilik maliyeti artar.

Kirişsiz Döşeme

Kirişleri bulunmayan, yapı sisteminde yatay düzlemde doğrudan kolonlar üzerine oturan, bunlarla eğilmeye dayanıklı olarak çift doğrultuda çalışan ve çift doğrultuda donatılan 30-40 cm kalınlığında betonarme bir plaktır. Bu tip döşemelere mantar döşeme adı da verilmektedir.

Yapı yüksekliğinin az tutulması gerektiği  ve düz bir tavan istendiği yerler için uygundur.

Kirişli ve dişli döşemelerde döşeme yükü mesnetlik görevi yapan kirişler yardımıyla düşey taşıyıcı elemanlara iletilir. Kirişsiz döşeme sisteminde ise doğrudan yük kolonlara aktarılır.

Yatay yükün taşınmasında perde beton kullanılması tavsiye edilir.

Kolonların döşeme ile temas ettiği kısımlarda zımbalama dayanımını artırmak ve daha rahat yük iletimi sağlamak için kolonlarda başlık bölgeleri oluşturularak plak kalınlığı artırılabilir.

Kiriş gibi rijit elemanlar bulunmadığı için düşey yük altındaki yer değiştirmelerin kontrolü için plak kalınlığının artırılması yada perde eklenmesi gerekebilir.

Kirişsiz Döşemelerin Avantaj ve Dezavantajları

1.  Bu sistemde döşemenin doğrudan kolonlara oturması ile  oluşan zımbalama etkisinden dolayı deprem bölgelerinde kullanılmasında tereddütler oluşmaktadır. Döşeme kalınlığı, donatı yerleşimi ve dağılımı dikkatli yapılmalıdır.
2.  Kiriş bulunmadığı için bu sistemle yapılan kalıp ve donatı işçiliği ve maliyeti diğer sistemlere göre daha ekonomiktir.
3.  Büyük açıklıkların geçilmesinde kaset döşemeden sonra gelen 2. Döşeme sistemidir.
4.  Dişli döşemelere göre yük taşıma yönünden etkili değildir.
5.  Bir depo tavanı kirişsiz döşeme ile yapılmışsa malzeme yükleme veya boşaltma için araçların girip çıkması için en uygun döşeme sistemidir.
6.  Yapının kullanımında değişiklik yapmak istenirse bu işlem kolaylıkla yapılabilir. Duvarların yerlerinin değiştirilmesi gerektiği durumlar için bu sistem elverişlidir.
7. Yapılarda tasarlanan her türlü geometriye uygun bir sistemdir.
8. Döşeme kalınlığı fazla olduğu için yeterince rijittir. Titreşim ve sehimden etkilenen cihazlar kolaylıkla taşınabilir.
9. Kirişli plak döşemeler alışkın olunan bir sistemdir. Kirişsiz plak döşeme sistemi ise kirişli plak döşemelere göre daha az bilinen bir sistemdir.
10. Ağır ve uzun konsolların kirişsiz döşeme ile tasarlanması çok zordur.

Dişli Döşeme Sistemi

Kirişli döşemelerde açıklıkların artması neticesi ile kalınlaşan plak ağırlığını azaltmak amacıyla serbest aralıkları 70 cm’yi aşmayan sık kirişler kullanıldığında, dişli döşemeler elde edilmektedir. Ülkemizde nervürlü döşeme olarak da bilinmektedir.

Dişli döşemeler ana kirişlere oturan sık kirişlerden oluşan bir sistemdir. Çok fazla sayıda diş olması sebebiyle kalıp maliyeti artacağından çelik kalıp kullanmak ekonomik olabilir. Dişler arası düzgün bir tavan elde etmek için boşluk beton briket, boşluklu pişmiş toprak yada benzeri hafif bir malzeme ile doldurulabilir. Kullanılan dolgu malzemesinin taşıma gücüne etkisi olmaz. Ülkemizde bu çeşit dolgulu tavanlar asmolen döşeme olarak bilinmektedir.

 Dişli döşeme avantaj ve dezavantajları

1.  Depreme dayanıklılık yönünden performansı epey kötüdür.
2. Özellikle dolgulu olarak imal edilen dişli döşemelerde kalıp maliyeti, kalıp işçiliği ve sonradan yapılacak olan sıva ve sıva işçiliği maliyetleri epey düşüktür. Dişlerin sık olması ve dolgu elemanlarının kullanılması döşemenin malzeme sarfiyatını artırır ve işlenmesi dolayısıyla detaylandırma işçiliğini zorlaştırır. Dişlerin arası boş olarak imal edilecekse bu boşluklar ya kalıp ile oluşturulmalı ya da özel kalıp elemanları kullanılmalıdır. Bu gibi seçeneklerde maliyeti attıran özelliklerdir.
3. Betonarme döşemeler içinde kaset döşemeler, geniş açıklıkları geçme bakımından en iyi sistemdir.
4. Yükün büyük olması ya da tekil yük bulunması durumunda dişli döşemeler diğer döşemelere göre daha uygundur.
5. Yapıda daha sonradan plan değişikliği yapılmak istenirse duvarların yerlerinin değiştirilmesine uygun bir sistemdir.
6. Diktörtgen dışındaki plan geometrileri için uygun olmaz.
7. Kirişli döşemelere göre alışkın olunan bir sistem değildir.
8. Faydalı kat yüksekliği fazladır ve döşeme altından tesisat geçişleri kolaydır.
9. Tesisat için dişler arasında kolay bir şekilde tesisat boşlukları açılabilir.
10. Dolgu elemanlarının kullanılması ve döşeme kalınlığının fazla olmasından dolayı ses yalıtımı sağlanmış olur.

Döşemelerin İşlevleri

Statik ve Mekanik İşlevler

• Döşemeler kendi ağırlıklarını (ölü yükleri) ve hareketli yükleri sehim sınırları içerisinde duvar yada kiriş gibi taşıyıcı mesnetlere aktarırlar.
• Düşey taşıyıcı elemanların yatay olarak birbirine bağlanması sonucunda deprem yüklerine karşı önemli bir görev üstlenir.
• Yığma yapılarda birbirine karşılık duran duvarları bağlayarak yapının stabilitesinin artmasında önemli bir rol oynar.
• Bölme duvarların taşınması ve planda değişiklik yapılması gibi gerekli durumlara olanak sağlaması görevleri arasındadır.
• Mekanik ve elektrik tesisatlarının yerleştirilmesine imkan sağlar. Isıtma soğutma sistemleri, elektrik tava, armatür, su tesisatı için boru ve kanalların montajının yapılmasını sağlar.
• Döşeme kendi ağırlığını da taşır. Bu yüzden hesaplama yapıldığı zaman döşeme için belirli bir ebat belirlenmelidir. Belirlenen bu boyutlara göre elemanın ağırlığı hesaplanır.
• Hareketli yüklerin hesaplanması işleminde, mekanın özellikleri ve bu mekanda yapılacak eylemlerin, donanımların göz önüne alınması gerekir. Döşeme üzerindeki mekanda yapılacak değişiklikler için yeni döşemenin yeni eylemine göre taşıyıcılığının tekrar gözden geçirilmesi gerekmektedir.
• Rüzgar, deprem gibi yatay yüklerde perde, kolon gibi taşıyıcı düşey elemanlar ile kirişlerin stabilitesini sağlar.
• Döşeme kaplamasından beklenen diğer bir özellik ise eğilme, aşınma, basınç, çizilme ve darbe gibi dış etkilere karşı dayanıklı olması beklenir. Yürüme emniyeti ve toz meydana getirmeme gibi işlevlerin karşılanması istenir.

Fiziksel İşlevler

Döşemenin yapı içinde sağladığı fiziksel işlevler ısı, su, buhar, ses, ışık ve elektrik ile ilgili işlevlerdir.

Isı ile İlgili İşlevler:

• Döşemelerin alt ve üst kısmında bulunan mekanlarda ısıtma rejimleri aynı ise özel bir tedbir almaya gerek kalmaz. Mesela iki orta ara katı birbirinden ayıran döşemede olduğu gibi.
• Üstü açık teras döşemesi, otopark – daire katı arası gibi döşemelerde ısıtma rejiminde farklılık olacağı için tedbir alınması gerekir. Isıl tedbir alınması gereken yerlerde yapılacak yalıtımda ısı köprüsü oluşmamasına dikkat edilmeli ve gerekli tedbirler alınmalıdır.

Su ile İlgili İşlevler:

• Döşemelerde su yalıtımı yapılarak su ile irtibatlı olan kısımlarda gerekli tedbirler alınmalıdır. Döşemelerde, çatılarda, ıslak hacim döşemelerinde su yalıtımı yapılmalıdır. Yapılacak mahale uygun olarak farklı yalıtım sistemleri bulunmaktadır.
• Döşeme konumu gereği yağış, yıkama suyu gibi suları üzerinden uzaklaştırabilmelidir.

Buhar ile İlgili İşlevler:

• Döşemenin altındaki ve üstündeki mahallerin kullanımına göre sıcaklık ve buhar basıncı arklarından oluşacak sorunların çözümü için önlemler alınmalıdır.
• Mevcut katların birinde su buharı miktarı daha çok olduğu zaman buhar basıncı fazlalaşır ve düşük buhar basıncı olan kata doğru döşeme katmanlarından buhar hareketi başlar. Bu sırada malzeme bünyesine giren yoğuşan buhar şişme, büzülme gibi bozulmalara yol açar. Islanan malzemelerde mantar ve bakteri gibi oluşumlar görülebilir.
• Su buharının azaldığı bölgelerde ise malzemelerin kuruma ve büzülmesi sonucunda çatlaklar oluşmasına neden olur.
• Sıcak çatı örneklerinde, yağış sularının aşağı geçmemesine, alttaki ortam ve dış ortam sıcaklık farkına uygun ısı yalıtımı uygulanmasına, alt hacimdeki su buharının dışarı atılması için uygun buhar dengeleyici ve kesicilerinin uygulanmasına, çok büyük yüzeyli çatılarda bunlara ek olarak buhar havadanlıklarının kullanılması gibi tedbirler alınmalıdır.

Ses ile İlgili İşlevler:

• Döşemeler yapılardaki mekan, darbe ve titreşim seslerinin geçişinin önlenmesinde önemli bir rol oynar.
• Alt katlara gidecek seslerin önlenmesinde halı veya ses emici malzemelerle kaplama yoluna gidilerek tedbir alınabilir.
• Ayrıca ses seviyesi yüksek olan yerlerde yüzer döşeme uygulaması yapılabilir. Yüzer döşemede yapılan işlem  asıl döşemeye ikinci bir döşemenin ses ve titreşim absorbe edici bir malzeme ile bohçalanarak monte edilmesidir.

Işık ile İlgili İşlevler:

Döşemenin ışık geçirmesinin istendiği özel durumlar olabilir. Bu gibi durumlarda hem taşıyıcılık hem de su geçirmeme gibi durumlar da göz önünde bulundurularak, döşemelerde polimer ya da cam kökenli malzemeler kullanılabilir.

Kimyasal İşlevler

Döşemelerde taşıyıcı detay ve diğer katmanları genel olarak bazik yapıdaki malzemelerden oluşturuldukları için özellikle taşıyıcı katman asitler, tuzlar vs. gibi kimyasallara karsı korunmalıdır. Döşeme kaplaması ile döşeme üzerinde, tavan kaplaması ile döşeme altında koruma tedbirleri alınabilir. Bu korumada en büyük rol döşeme kaplamasına düşmektedir.