Yığma yapı nedir; bir yapıda kolon, perde gibi taşıyıcı elemanlar yerine duvarların, hem yapıya etkiyen yükleri taşıdığı hem de bölme özelliği gösterdiği yapı sistemlerine verilen addır. Yığma yapılar betonarme binalardaki gibi bir iskelet sistemine sahip değildir. Taşıyıcı nitelikte olan taş duvar, tuğla, kerpiç gibi yapı elemanlarının üst üste konulmasından ve harç ile birbirine bağlanmasından oluşur. Üst üste konulan ve harçla bağlanan elemanlar düşey yükleri birbirine aktararak iletir.
Bu yapılar ekonomik olmaları, kolay ve hızlı bir şekilde yapılabilmeleri, yangına karşı dayanıklı olmaları, ısı ve ses yalıtımınlarının iyi olması nedeniyle tercih edilmektedir. Yığma yapı elemanlarından taş, tuğla, kerpiç gibi malzemelerin basınç dayanımı yüksektir. Fakat çekme ve kayma sonucu oluşan gerilmeleri karşılayacak yeterli süneklik kapasitesine sahip olmamaları nedeniyle yapıya etkiyen deprem gibi çekme gerilmesine sebep olabilecek yükler altında enerjiyi sönümleyemez ve ani meydana gelen hasarlara maruz kalır. Oluşan ani hasarlar neticesinde yapının bir bölümü veya tamamı yıkılabilir.
Yığma yapıların taşıyıcı sistemini;
- Döşemeler,
- Döşemelerin mesnetlendiği hatıllar,
- Taşıyıcı duvarlar,
- Taşıyıcı duvarların temelleri meydana getirmektedir.
Çoğunlukla döşeme çeşiti olarak kirişli plak döşeme kullanılır ve duvar üzerine yapılan yatay hatıl kirişlerine mesnetlenir. Bazen dişli döşeme yapıldığı durumlarda olabilmektedir. Duvarlar birden fazla kompozit malzemenin bir araya gelmesi ile oluşur. Döşemelerden gelen yatay ve düşey yükler duvarlara iletilir. Duvarlardan ise duvar altında bulunan şerit temellere aktarılır.
Ülkemizde yığma yapılar herhangi bir mühendislik hizmetine gereksinim duyulmaksızın yapılmaktadır. Çoğunlukla kırsal bölgelerde ve yerel malzemeler ile inşa edilmektedir. Yurtdışında donatılı yığma yapılara sıklıkla rastlanmasına rağmen bizim yurdumuzda çok fazla görülmez. Böyle olmasının en önemli nedeni yığma yapıların mühendislik hizmeti gerektirmediğinin düşünülmesidir.
Yığma Yapı Çeşitleri
Taş, tuğla, biriket, gazbeton, kerpiç gibi yapı elemanları kargir birim olarak adlandırılmaktadır ve yığma binalarda taşıyıcı sistemi oluştururlar.
Yığma binalar aşağıdaki şekilde 4 sınıfa ayrılır.
- Donatısız yığma binalar,
- Taş Yığma Binalar
- Kerpiç Yığma Binalar
- Tuğla Yığma Binalar
- Kuşatılmış yığma binalar,
- Donatılı yığma binalar
- Donatılı panel sistemli binalardır.
Donatısız Yığma Yapılar
Donatısız yığma yapı; donatı kullanılmadan taş, tuğla gibi taşıyıcı elemanlar ve harç kullanılarak yapılan süneklilikleri sınırlı yapı çeşitidir.
Taşıyıcı duvarlarda kullanılan malzemelerin özelliklerinden ötürü rijitlikleri fazladır ve deprem olduğunda gevrek davranış sergiler. Yurdumuzda kırsal kesimlerde yerel malzeme ile mühendislik hizmeti görmeden yapılmaktadır. Bu tip binalarda kullanılan kargir birimlerin kolay uygulanabilir, yüksek basınç dayanımına sahip ve harç ile uyum sağlayacak özelliklerde olması istenir.
Donatısız yığma binalar taş, kerpiç ve tuğla yığma binalar olarak üç kısıma ayrılır.
Taş Yığma Binalar
Taşıyıcı duvarları çoğunlukla doğal taş bloklar ile imal edilmiş yığma taş evler, dış tesirlere mukavemetli malzemeler ile üretildikleri için günümüze kadar kalmış örnekleri vardır. Yangına karşı dayanıklı olması, ısı ve ses yalıtımı sağlaması avantajlı yönlerindendir. Süneklilikleri azdır ve gevrek bir malzemedir. Bu yüzden deprem gibi yatay kuvvetlere karşı dayanımları azdır.
Tarihte ilk yığma yapılar doğal taşların üst üste konulması ile meydana getirilmiştir. Mısır piramitleri gibi insanlık tarihinin görkemli ve önemli yapıları taştan yapılmıştır. Yığma kagir duvar temelini oluşturan taşların, gerekli mukavemeti sağlaması için iri taşlarla ve derin bağlantılı yapılması gerekir. Temellerin yükü taşıyacak dayanımda olmaması durumunda duvarda çatlaklar ve oturmalar meydana gelir. Temel altına kum serilmesi suyun yapıya gelmemesini ve depremde yer sarsıntıları önleme açısından faydaları vardır.
Ülkemizde en çok Doğu Anadolu’da dağlık bölgelerde rastlanmaktadır. Doğal taş olarak kesme taş veya moloz taş kullanılmıştır.
(Taş duvar nasıl yapılır? konu başlıklı yazımızı mutlaka okumanızı tavsiye ederiz. Doğal taş duvarların yapılmasında dikkat edilecek hususları detaylı bir şekilde açıklamıştık. Ayrıca doğal taş çeşitleri ile ilgili yazımızı da okuyabilirsiniz.)
Kerpiç Yığma Binalar
Kerpiç, kil, bitkisel lifler veya samanın su ile yoğrulup kalıplara dökülmesi ve kalıplardan çıkarılan malzemenin güneşte kurutulması ile elde edilen daha çok kırsal bölgelerde kullanılan bir malzemedir.
Yapı malzemesi olarak kullanımı ilk insanlara kadar dayanmaktadır. Binlerce yıl boyunca Mezopotamya ve Nil vadilerinde kerpiç kullanılmıştır. Çimentonun kum ve çakıl harcını birleştirmesi gibi kerpiçte içerisinde bulunan kil ile bunu sağlamaktadır. Kerpiç içerisine katılan bitki lifi, saman, taş ve kaya kırıntıları dayanımı artırmaktadır.
Kerpiçin olumlu yönleri;
- Ekonomik olması,
- Kışın ısı yalıtımı sağlayarak sıcak tutması,
- Hammaddesinin kolay bulunabilmesi ve yerel malzemelerle yapılabilmesi,
- Sağlık açısından zararlı bir yönünün bulunmaması,
- Doğal malzemelerle üretilmesi,
- Yangın esnasında dayanım göstermesi ve
- Ses izolasyonu olarak sıralanabilir.
Kerpiçin olumsuz yönleri;
- Su ile temasında dayanıksız olması,
- Ani hava sıcaklıklarında bozulmalar meydana gelmesi
- Yatay ve düşey yüklere karşı yeterli dayanımı gösterememesi olarak sıralanabilir.
Yurdumuzda daha çok köylerde rastlanan kerpiç yığma yapıların kullanımı 2018 Türkiye Bina Deprem Yönetmeliğinde yasaklanmıştır.
Tuğla Yığma Binalar
Tuğla, harç ile birbirine tutturularak duvar inşasında kullanılan, pişmiş veya kurutulmuş kil bazlı topraktan elde edilen yapı malzemesidir.
12000 yıl öncesinden günümüze kadar tuğla yapılarda kullanılan bir malzeme olmuştur. Tarihte, yapı malzemesi olarak Babil, Mısır, İspanya, Güney Amerika, Hindistan ve daha pek çok yerde kullanılmıştır. Tuğlanın kalıba konulması M.Ö. 3000 yıllarına dayanır. İlk zamanlarda güneşte kurutulan kerpiçten imal edilmiş tuğlaların yağmura karşı dayanıksız olmasından ötürü sonraları yüksek ısılarda pişirilerek dayanıklılığı artırılmıştır. Bu tuğlalarda kil tuğlanın ana malzemesidir.
Tuğlanın dayanımı;
- Yapımında kullanılan malzemenin kalitesine,
- Örüm metoduna,
- Bağlayıcı maddenin özelliklerine,
- Tuğlanın iyi fırınlanmasına göre değişiklik gösterir.
Tuğla duvarda harç kalınlığının artması duvarın dayanıklılığının azalmasına, akma, büzülme, defermasyon ve gerilmelere neden olur. Meydana gelen bu gerilmeler duvarda çatlamaların oluşmasına sebep verebilir. Dolayısıyla yapının taşıma gücü azalır.
Betonarme yapılara göre dayanımı daha azdır. Çekme ve kayma dayanımları basınç mukavemetine göre düşük olduğu için depreme karşı dayanımı azdır.
(Tuğla Duvar Örülmesinde Dikkat Edilecek Hususlar ile ilgili makalemizi okuyabilirsiniz.)
Kuşatılmış Yığma Binalar
Kuşatılmış yığma binaların donatısız yığma binalardan farkı yatay ve düşey betonarme hatıllarında imalatta kullanılmasıdır. Hatıllar duvar örüldükten sonra yapılır ve duvarlar kalıp olarak kullanılır. Hatıllar birbirine ve döşemeye bağlı betonarme yapı elemanlarıdır.
Kuşatılmış yığma binalar betonarme yapılara benzese de farklı yönleri vardır. Kuşatılmış yığma yapılarda betonarme kesitleri oldukça küçüktür. Hatılların boyutlandırılması betonarme hesaplarına göre yapılmamaktadır.
Kuşatılmış yığma yapılarda betonarme hatılların kullanılması yükün dağılımının daha sağlıklı olmasını sağlar. Ayrıca depreme karşıda donatısız yığma binalara göre daha dayanıklıdır.
Donatılı Yığma Binalar
Donatılı yığma binalar, yönetmeliğe uygun olarak taşıyıcı duvarlara donatı yerleştirilmesi ile elde edilen sünekliliği yüksek yapılardır. Donatısız yığma binalar süneklilik seviyesi düşük malzemelerden imal edildiği için depremde iyi bir performans sergilemiyordu. Bu yüzden donatılı yığma binalarda yatay ve düşey donatı eklenerek süneklilik artırılmış ve depreme karşı daha dayanıklı hale getirilmiştir. Depremlerde kuşatılmış ve donatılı yığma binaların donatısız yığma binalara göre daha dayanıklı olduğu gözlenmiştir.
Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği 2018’de donatılar ile ilgili kurallar aşağıda sıralanmıştır.
- Yatay donatılar yatay derzlerin içerisine uygun bir şekilde yerleştirilmelidir.
- Yatay donatıların düşey mesafeleri 60 cm’yi geçmemelidir.
- Duvardaki yatay donatı oranı duvar kesit alanının % 0,05’inden az olmamalıdır.
- Düşey donatılar kargir birimlerde bulunan deliklere uygun bir şekilde yerleştirilmelidir.
- Düşey donatı oranı duvar kesit alanının %0.08’inden az olmamalıdır.
- Kapı ve pencere boşluk kenarlarına 2∅12 ilave donatı konulmalıdır.
Donatılı Panel Sistemli Yapılar
Donatılı panel sistemli yapılarda, düşey gazbeton panelleri bir araya getirilerek sünekliliği yüksek taşıyıcı duvarlar teşkil edilir. Donatılı gazbeton paneller ile betonarme hatıllar birleşerek duvar ve döşemeleri oluştururlar.
Depremlerin yapılarda ciddi hasar bırakması, can ve mal kaybına neden olması, yaralanmalara yol açması sebebi ile bu zararları en aza indirgemek için çeşitli araştırmalar yapılmaktadır. Donatılı gazbeton bu ihtiyacı karşılayacak özelliklerdedir. Hafif olması, fiziksel ve mekanik özelliklerinin yeterli olması nedeniyle donatılı gazbeton paneller tercih edilmeye başlanmıştır. Son yıllarda ülkemizde inşaat sektöründe daha fazla kullanılmaya başlanmış ve üretim hacmi artmıştır.
Gazbeton hafif beton sınıfındadır. Silisli bir agrega ve inorganik bir bağlayıcı madde (kireç, çimento) ile hazırlanan karışımın gözenek oluşturucu bir madde ilavesi ile hafifletilmesi ve buhar kürü ile sertleştirilmesi ile elde edilen gözenekli bir malzemedir.
Aşağıda belirtilen özelliklerinden dolayı yapılarda sıklıkla kullanılmaktadır.
- Düşük yoğunluklu yüksek taşıma kapasiteli
- Yüksek ısı ve ses yalıtımı sağlaması
- Yangın dayanımının yüksek olması
- Kolay işlenmesi ve uygulama kolaylığı
- Ekonomik olarak avantajlı yönleri olarak sıralanabilir.
TBDY (2018)’e göre donatılı panel sistemli binalarda duvar ve döşeme panellerinde Gazbeton 5 sınıfından daha düşük bir gazbeton kalitesi kullanılmamalıdır ve bitişik paneller arasındaki yivlere yerleştirilecek donatılar S420, B420C ya da B500C sınıfında olmamalıdır. Donatı çapı en az 12 mm, yiv çapı ise en az donatı çapının 5 katı olacak şekilde teşkil edilmelidir.
Yığma Yapı Örnek Proje
Yığma Yapı Tasarımı hakkında daha fazla bilgi sahibi olunması açısında sitemizden yığma yapı örnek proje yi indirebilirsiniz.
İmo (İnşaat Mühendisleri Odası) tarafından hazırlanan Yığma Yapılar (Taş ve Tuğla) başlıklı geniş içeriği de okumanızı tavsiye ederim.
Bu Yazıyı Paylaş!