Oluşabilecek taşkın sularının baraj gövdesine ve yamaçlara zarar vermesini önlemek amacıyla baraj haznesindeki fazla suyu mansaba aktaran yapılara savak adı verilir.
Barajdaki en yüksek su seviyesine ulaştıktan sonra çalışmaya başlar. Baraj gövdesinde, barajın yan taraflarında, yamaç içinde ya da rezervuar kısmında yapılabilir.
(Baraj hakkında detaylı bilgi için bkz. Baraj Nedir? Çeşitleri ve Kullanım Alanları)
Suyun mansaba aktarılması iki farklı çeşitte olur.
- Dolu savak: Barajın haznesinin üst kısmından suyu aşağı aktaran yapılara denilir.
- Dip savak: Barajın dip kısmından suyu aktaran yapılara denilir.
Dolu Savaklar
Üç önemli görevi vardır.
Bunlar;
- Fazla suyun mansaba aktarılmasını gerçekleştirerek barajın güvenliğini sağlamak.
- Baraj haznesinde bulunan su yüksekliğini kontrol etmek.
- Baraj haznesindeki su birikiminin düzenlenmesini sağlamak.
Toprak dolgu ve kaya dolgu barajlarda yapılacak savakların yeterli kapasite de olmaları oldukça önemli bir konudur. Meydana gelen fazla taşkın suların barajı aşması neticesinde baraj zarar görmektedir. Bu yüzden suyun belli bir seviyede tutulması, taşkın sularının tahliyesi gerekmektedir. Beton barajlar suyun belli bir miktar taşmasına dayanabilmektedir.
Üsttten Aşmalı
Daha çok beton barajlarda uygulanan bu yöntemde, fazla suyun aktarılması barajın üzerindeki mekanik veya otomatik çalışır kapaklar ile yapılır. Suyun türbülans yapmadan akması ve barajın gövdesine zarar vermeyecek şekilde projelendirmesi önemlidir. Trapez veya dikdörtgen olarak yapılan dolu savaklarda kapaklar otomatik veya mekanik olarak çalışır.
Yandan Çevirmeli
Topografyanın elverişli olması durumunda yandan çevirmeli dolu savak uygulanabilir. Baraj gövdesinin oturduğu kısımda yapılacak kazı ile çevirmeli şekilde yerleşimi yapılır.
Kuyu Tipi
Topografyanın uygun olmadığı dar vadilerde yapılan barajlarda uygulanan bir yöntemdir. Bu yapılar huni gibi görev yaparak suyun kontrolünü sağlarlar.
Dip Savak
Ölü hacim haricindeki hazneyi gerekli durumlarda tamamen boşaltma imkânı sağlayan yapılara dip savak adı verilir. Taşkın süresince ve taşkından sonra da belirli bir süre çalıştırılmasının yararı vardır.
Baraj gövdesinden geçen ve tünel şeklinde olmak üzere iki farklı şekli vardır.
Baraj Gövdesinden Geçen Savak
Dikdörtgen veya dairesel kesite sahip olup giriş ağızları eliptik şekilde yapılır. Giriş ağızlarının eliptik yapılma nedeni giriş kayıplarının çok yüksek olmamasını sağlamak içindir. Beton barajlarda yapılırlar.
Tünel Şeklinde Savak
Dolgu barajlarda kullanılır. Derivasyon tünelinin daha sonradan dip savak olarak kullanılmasıdır.
Suyun boşaltılması Nedenleri
- Barajda yapılacak bakım ve onarım için su boşaltılabilir,
- Hazne içinde suyu belli bir seviyeye düşürerek taşkınlara karşı önlem almak.
- Mansap kısmında yer alan akarsuyun debisinin ayarlanmasında kullanılır.
- Taşkın sularının atılmasında dolu savağa yardımcı olurlar.
- Barajın yıkılma tehlikesi olduğu zaman devreye alınır.
- Hazne doldurulmak istenildiğinde kullanılır.
- Dip kısımda katı maddeleri ve bulanık suları mansap kısmına aktarmak için kullanılabilir.
