Sahanlık, bina kapı ve asansör önlerinde, iç-dış mekân merdiven başlarında yer alan, iniş çıkışları rahat ve güvenli hâle getiren düzlemdir. Kullanıcılara dinlenme ve soluklanma fırsatı verir, hız keser. Katlara giriş imkânı tanır. Düz kollu merdivenlerin yön değiştirmesini sağlar.
Yapılarda aynı katta bulunan mahalleri birbirine rapteder (bağlar). Yatay sirkülasyon olarak adlandırılan ve merdiveni oluşturan elemanlardan biridir. Yuvarlak, kırık köşeli veya düz olarak değişik biçimlerde görülebilir. Arapça sahn “düz, geniş” sözcüğünden türetilmiştir.
Sahanlıkların, iki metre yüksekliğe sahip olması ve kat ortalarında düzenlenmesi idealdir. İki sahanlığın arasındaki kot farkı 3 metreyi geçmemelidir. Uzun merdivenlerde 15-18 basamakta bir düzenlenmesi uygundur.
Sahanlıkların çıkış hattından itibaren dikey doğrultuda ilerleyen alana sahanlık genişliği (Sg) adı verilir; bunların asgari 100 cm olması beklenir, hiçbir koşulda merdiven kol genişliğinden az yapılamaz. Sahanlık çıkış hattınca paralel uzanan alan ise sahanlık uzunluğu diye adlandırılır.
Merdiven üstünde, sahanlık denilen düz platformlar arasında kesintisiz devam eden ve en az üç basamaktan oluşan merdiven dizisine, merdiven kolu denir. Bunlar bir sahanlıktan ötekine uzanır.
Sahanlık Çeşitleri Nelerdir?
Merdiven evi içinde yer alan basamaklar dışındaki düzlüklere sahanlık denir şeklinde bir tanım yapmıştık [Merdivenin ara ve kat sahanlıklarıyla birlikte bütün olarak merdiven boyunca uzanan hacmine merdin evi denir].
Bunların biçimi merdiven planına bağlı olarak değişiklik gösterir. Bulundukları bölüme göre; ara sahanlık, köşe sahanlık, tam sahanlık ve kat sahanlığı şeklinde tanımlanır.
Merdiven sahanlığı neresidir meselesinin etraflıca anlaşılması için görsellerle destekli kısa bir izah yapalım:
Ara Sahanlık
İki kat döşemesi arasında bulunan platformlara denilir. Bunlar en az merdiven kolu genişliği kadar olur. Bağlantısını sağladığı katlar ile aynı kotta olmaz. Katlar arasındaki herhangi bir kota denk gelecek ölçüde standartlara haiz olan merdiven düzlükleridir.
Köşe Sahanlığı
İki kolu birbirine dik merdivenlerdeki sahanlıklara denir.
Tam Sahanlık
İki kolu birbirine paralel merdivenlerdeki ara sahanlıklara tam sahanlık adı verilir. Sahanlığın genişliği merdiven kol genişliği kadar olmalıdır. Ve tam sahanlıklarda hiçbir koşulda 1 metreden dar olmamalıdır.
Kat Sahanlığı
Merdiven kollarının son kısımlarındaki döşeme parçası veya platformlara kat sahanlığı adı verilir. Merdiven evinde en az merdiven kolu genişliği kadar tasarlanır, katlara geçişi sağlar.
Archicad ile Sahanlıklı Merdiven Nasıl Tasarlanır?
Sahanlık Yapımında Dikkat Edilmesi Gerekenler
- Üç ya da daha fazla basamaklı merdivenlere korkuluk ve en fazla 18 basamaktan sonra sahanlıkların yapılması gerekir. Konut yapılarında merdivenlerin ergonomiye uygun olması aranır. İnsan rahatlığı göz önüne alınarak tasarlanmalıdır. Bu merdivenlerde de en fazla 8-9 basamaktan sonra bir sahanlıklar uygulanmalıdır.
- Yönetmeliklerce merdivenin kullanışlılığı için bir koldaki basamak sayısı sınırlandırılmıştır. Yüksekliği belirli bir değeri geçen merdivenlerde merdiven kolları sahanlıklara mesnetlendirilir.
KÜPEŞTE NEDİR? ÇEŞİTLERİ NELERDİR?
- Ortak merdiven kolu ve sahanlıkların genişlikleri konutlarda Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik hükümleri kapsamınca hesap edilmelidir. Buna göre kaçış genişliğinden az olmamak kaydıyla 1.20 metreden, diğer yapılarda 1.50 metreden, konutlarda bağımsız bölümlerde yer alan merdivenler ise 1.00 metreden daha az yapılamaz.
- Asansör kapısının önünde yer alan sahanlıkların genişliği, asansör kapısı sürgülü ise minimum 1,20 metre, asansör kapısı dışa açılan kapı ise asgari 1,50 metre yapılmalıdır. (bkz. Arsa ve Yapılarla İlgili Hükümler)
- Sahanlıkların genişliği, 1 metre genişlikteki ve daha küçük olan merdivenlerde en az 1m olmalıdır. 1metreden daha geniş merdivenlerde ise en az merdiven genişliği olacak ölçüde tasarlanmalıdır.
- Basamak sayısı, rıht sayısından daimi olarak bir eksik olur: bn = an -1 Merdivende sahanlık olduğunda basamak sayısı, sahanlıkların sayısı kadar daha eksik olur.
- Sahanlıkların genişlikleri sıklıkla merdiven kol genişliği kadar tasarlanır. Kat sahanlıklarının genişliğinin, merdiven genişliğinden az olmamasına dikkat edilmelidir. Tam sahanlıklarda hiçbir vakit 1 metreden dar olmamalı.
- İki veya daha fazla kollu merdivenlerde sahanlığın uzunluğu değişiklik gösterebilir. Bu uzunluğu merdiven kol veya yuva genişliği etkiler.
- Halka açık yerlerdeki merdivenlerde birden fazla; bahçe, park vb. gibi alanlarda ise her 3 basamakta bir olacak şekilde sahanlıklar düzenlenebilir. Ara sahanlığın boyunun düz merdivenlerde geçerli olmak üzere 1,00 m., balanslı merdivenlerde ise 0,80 m.’den daha az olmaması gerekir.
- Merdiven çıkışlarında sahanlıklar düzenlenmelidir. Koridorlarla bağıntılı yapılmalıdır.
- Betonarme konsol merdivenlerde merdiven plakası, alttan ve üstten olacak şekilde sahanlık döşemelerine veya sahanlık kirişlerine oturtulur.,
- Şayet merdivende sahanlık yer alıyorsa hesaplanan kol boyuna sahanlığın uzunluğu da ilave edilir. L= b x bn + S
- Serbest oturan merdivenlerde ise merdivenlerin yapıldığı yerde döşeme ve sahanlığın kenarlarına betonarme kiriş sistemi uygulanır.
- Üst üste gelen merdiven kolları arasındaki yükseklik, baş yüksekliği diye tarif edilir. Bu yükseklik, 180 cm.’den az olmamalıdır. Merdiven yuvasından geçen sahanlık kirişi vb. gibi çıkıntılar da yükseklik hesabına dahil edilir.
- Döner merdivenlerde basamak sayıları 16’yı geçmemelidir. İki sahanlığın arasındaki kot farkı 3m’den daha fazla olmamalıdır. Aksine olan bir durumda iniş çıkışlar yorucu olur, tehlikelilere davetiye çıkar.
- Sahanlıkların kova hattı üzerindeki genişlikleri doğru biçimde takdir edilmelidir. Köşe sahanlıklarda iki rıhtın kova çizgisinde bir noktada olacak şekilde birleşmesi tehlikelidir. Zira rıht yüksekliğinin iki katına çıkmasına sebep olur.
Kaç merdivende bir sahanlık olmalı?
Kaç basamakta bir sahanlık yapılmalı sorusuna cevabımız; her 8 – 12 basamakta bir yapılması uygundur.
Merdiven sahanlık kaç cm olmalı?
Sahanlık genişliği, en az bir merdiven koluna eşit ölçüde olmalıdır. Tam sahanlıklarda 1.00 metreden az olmaması iktiza eder.
Merdiven 1.00 metre ya da daha fazla ise tam sahanlıklarda 10 cm artışa gidilir, kat sahanlıklarında ise 20 cm artırılır. 3194 sayılı İmar Kanunu’nun 29. Maddesince sahanlıkların genişlikleri şöyle vazedilmiştir:
Ortak merdivenler ve sahanlıklar konut yapılarında 1.20 metreden, diğer yapılarda 1.50 metreden az olamaz. (İlgili mevzuata göz atmak için: bkz: Merdivenler 29.madde)
Sahanlık nasıl hesaplanır?
Binalarda, bilhassa çok katlı binaların merdivenlerinde kullanım rahatlığı açısından 1.50 ~ 2.00 metre yükseklikte bir sahanlık yapılmalıdır.
Toplam çıkışı fazla olmayan 3-4 katlı binalarda ise kat sahanlıkları dışında, sahanlığın yapmak zorunlu değildir. Bundan başka hiçbir zaman merdivenin bir çıkış kolunun yüksekliği 3 metreyi aşmamalıdır.
Sahanlığın yüksekliğinin göz hizasını aşmamasına dikkat etmelidir, bunun kişide psikolojik olarak sedatif (rahatlatıcı) bir etki bıraktığı göz önünde tutulmalıdır. Sahanlık uzunluğu iniş ve çıkış temposunu bozmayacak tarzda şöyle bir formülle hesaplanabilir:
Su = b + (n x 63)
Sahanlık uzunluğu nasıl hesaplanır?
Sahanlık uzunluğu adım boyuna bağlıdır ve aşağıdaki formül ile hesaplanabilir:
S= n x (60 – 64 cm) + b
S → Sahanlık boyu
n → Sahanlıkta atılacak adım sayısı
Sahanlık basamak sayılır mı?
Sahanlıklar da tıpkı diğer basamaklarla aynı rıhta sahip olduğundan mütevellit basamak gibi sayılır. Bir merdivendeki basamak sayısı, merdivendeki sahanlıkların sayısına göre değişiklik gösterir. Sahanlıksız merdivenlerde ilk ve son basamaklar kat döşemesi olarak sayılır ve basamak sayısı, rıht sayısının bir eksiğine eşit olur (bn= hn-1).
Burada “bn” basamak sayısını, “hn” ise rıht sayısını ifade eder. Sahanlıklı merdivenlerde ise basamak sayısı bn = hn – 2 olarak hesaplanır. İki sahanlıklı merdivenlerde ise bu hesap bn= hn – 3 şeklinde olur.
Dış Mekan Sahanlıklıkları
Dış mekanlarda kullanılan merdiven sahanlıkları arasındaki yükseklik veya kot farkı, yaya trafiğinin yoğunluğundan başka psikolojik bakımdan da önem arz eden bir meseledir.
Bu yüzden söz konusu yükseklikler, sahanlık üstünde duran orta boylu bir yetişkinin, daha yüksekteki takip eden diğer bir sahanlığın zeminini görebileceği şekilde dizayn edilmelidir.
Daha iyi anlaşılabilmesi için birbirine müteakip iki sahanlık arasında 1,60 metre ya da daha az bir kot farkı bulunacak yapıda oluşturulmalıdır. Böylelikle 9-10 basamakta bir sahanlık yapılır. Bunun imkân dahilinde olmadığı alanlarda yorgunluğu en aza indirmek için her 20 basamakta bir sahanlık kullanılması tavsiye edilir.
Genel kaide gereği; iç mekân merdivenlerine kıyasla dış mekan merdivenlerinde basamak yükseklikleri daha az olur. Ayrıca basamak derinlikleri de daha geniştir.
Sahanlığın genişliği, merdiven genişliği kadar olur. Sahanlığın derinliği ise sahanlığın üzerinde en az üç normal adımla rahat bir yürüyüş imkanını tanıyacak uzunlukta yapılmalıdır (bu da takribi 1,80 m).
Bu uzunluk asgari 1,50 m.dir. Sahanlık derinliğinin hesaplanmasında kullanılan bir diğer yöntem şöyledir: iki adım uzunluğu + bir basamak derinliği. Misal olarak basamak derinliği 30 cm olan bir merdivende sahanlığın derinliği 2 x 600 + 300=1,50 m olur (ortalama adım uzunluğu 60 cm olarak alındı).
Dış mekânlarda yapılacak merdivenler TS 9111’e uygun olmalıdır. Aynı doğrultuda ilerleyen merdivenli yollarda, arazinin topoğrafik yapısı da dikkate alındığında yükseklik farkı 1.80 cm’nin üstünde olursa ise merdivenler arasında 200 cm’lik sahanlıkların uygulanması gerekir.
Bu Yazıyı Paylaş!