Rölöve, bir binanın, yapının veya belirli bir alanın kesit, cephe, plan ve görünüşünü ele alıp ölçerek mimari çizimlerinin yapılmasıdır. Rölöve ile yapıların bütün boyutları ölçülüp plan, kesit ve görünüşleri yeniden çıkarılır. Rölöve çalışması yapıları korumanın temelini teşkil etmekte ve restitüsyon veya restorasyon çalışması yapacak olan uzmanlara yol göstermektedir.
Çoğunlukla arşivlemede kullanılan rölöve ile yapılar hakkında tafsilatlı bilgi edinmek mümkündür. Rölöve tekniği ile kültürel mirasın, yani yapıların korunması ve orijinal, özgün hâliyle geleceğe taşınması hedeflenir.
Rölöve tekniğinde bilimsel araçlar ve yöntemler kullanılarak yapıların durumları belgelenir. Ölçüm esnasında fotogrametrik kamera, lazer metre, nivo, total station ve lazer scanner gibi cihazlardan faydalanılır.
Rölöve alma işlemlerini herhangi bir tasarım ve yeni bir fikir olgusu olmadığı için proje olarak değerlendirmek doğru olmaz. Eski yapıları orijinal formunda tutabilmek için yapılan bir çalışma olarak nitelendirilebilir. Bu sebeple “rölöve projesi” değil “rölöve çalışması” demek daha uygun olacaktır.
Rölöve mi Röleve mi?
Kelimenin doğru yazımı rölöve şeklindedir. Fransızca relevée, yani “taslak, plan” kelimesinden [o da Fransızca relever (ayağa kaldırmak, yeniden tasarlamak) fiillinden] türetilmiştir.
Rölöve Tarihi
Tarihimizde ilk sistematik rölöve çalışması Osmanlı’da İtalyan asıllı Montani Efendi ve arkadaşları tarafından 1873 yılında Uluslararası Viyana Sergisi için hazırlanmış ve Osmanlı mimarisinin dikkat çekici unsurları Usul-ü Mimar-i Osmani/L’architecture Ottomane adıyla telif edilen 189 levhada gösterilmiştir.
İstanbul’daki Osmanlı dönemi yapıları rölöve ve fotoğraf olarak kitap halinde ilk hazırlayan Mimarlık ve Şehircilik Profesörü Cornelius Gurlitt’tir. Gurlitt’in kitabı günümüzde halen kaynak eser konumundadır.
Rölöve Neden Yapılır?
Yapıların, arkeolojik kalıntıların, kent dokularının tetkik edilmesi, araştırılması, belgelenmesi, tarihi açıdan değerlendirilmesi, restitüsyon ya da restorasyon projesinin hazırlanabilmesi veya yapıların mevcut durumlarıyla ilgili bilgi alınabilmesi için kişi ve kurum talebine istinaden yapılır.
Yeni yapılan binalardaki eksikleri ya da yanlış ekleri düzeltme imkânı her daim bulunur. Şayet düzeltilemiyorsa da yıkılıp yerine yenisi yapılır.
Fakat tarihi binalarda böyle bir şey imkân dahilinde değildir. Yapılacak en ufak bir yanlış, tarihi mirasın bir daha geri gelmemek üzere yok olmasına yol açabilir. Böyle bir vahametin yaşanmaması için rölöve çalışması yapılması gerekir. Taşınmaz kültür varlıklarımızın gelecek nesillere aktarılabilmesi için elzemdir.
Ülkemizde yer alan bütün taşınmaz kültür varlıkları için yapılarak bilgisayar ortamında mahfuz edilmek üzere arşivlerde saklanması millî bir sorumluluktur. Mevzubahis edilen işlem yapı hâlen sağlam iken ve hususiyetlerini günden güne yitirmeden yapılmalıdır.
Avrupa ülkeleri kentlerindeki eserler için gerekli rölöve çalışmalarını yıllar evvel yapmış ve arşivlerde buna dair bilgileri saklamıştır. Seneler sonra yaptıkları çalışmanın karşılığını almışlar ve bu sayede II. Dünya Savaşı sonrasında tahrip olan kentleri tekrar aslına sadık kalarak inşa edebilmişlerdir.
Rölöve çalışması ile birlikte yapıların iç ve dış mimarisi, özgün dekorasyonu ve taşıyıcı sistemiyle birlikte yapı malzemelerinin mevcut durumu ölçekli çizim, belge ve raporlarla sunulur. Raporlar sıklıkla Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurumu’na tescil ettirilmek üzere takdim edilir.
Rölöve Nerelerde Yapılır?
- Cami
- Kilise
- Konaklar
- Tarihi eserler
- Müzeler
- Hisarlar
- Kale
- Tarihi binalar
- Saraylar ve saray bahçeleri
- Köşkler
- Kültürel Miras Özelliği Gösteren Sokak Uygulamaları
- Mezarlıklar
- Anıt
Rölöve Çeşitleri
Rölöve, ölçü alma metoduna ve alınan ölçülere göre 3 ana gruba ayrılır:
Basit Rölöve
Esas teşkil etmeyen çalışmalardır. Proje hazırlama merhalesinde ön fikir edinmek saikiyle yapılır. Karış, adım, kulaç tarzında geleneksel ölçü yöntemleri kullanılır.
Araştırmalar yüzeyseldir. Taşınmazın adresinin sorulması, çevrede oturanlardan bilgi alınması gibi aşamalar sürece dahildir. Sıklıkla plan şeması ve kaba ölçüleri anlamak için kullanılan bir yöntemdir. Kurula sunulmaz.
Tespit Rölöve
Kültür ve tabiat varlıklarında uygulanan ve nihayetinde koruma kurullarına tescil başvuruları için kullanılan bir yöntemdir.
Ölçümlerde teknolojik imkânlardan faydalanılır. Çalışma fotoğraflarla desteklenir. Binanın bakımı, onarımı, belgelemek veya arşivlemek için yapılan tespit rölöve çalışması; plan, kesit ve görünüş rölövelerini kapsar. Hassas bir çalışma ister.
Yalnız onarımda kullanılacağı veya arşivleneceği ve plan şeması başka bir işte kullanılmayacağı için hızlı bir şekilde yapılabilir. Kurula ancak tescil amacıyla sunulur.
Esas Rölöve
Eski bir eserin yıkılıp yeniden yapılması veya restitüsyon ve restorasyon proje çalışmasına altlık oluşturması için yapılır. Yıkılacak taşınmaz hakkında arşiv oluşturulması için yapılan rölöve çalışmasına esas röleve denir.
Çok hassas ve dikkatli ölçüm yapılması iktiza eder. Ölçme işlemi asgari hata ile tamamlanmalıdır. Detaylara ziyadesiyle yer verilmeli, araştırma ve belgeleme için daha fazla kaynak taranmış olmalıdır. Çalışmalar muhakkak fotoğraf, videolarla desteklenmiş olmalıdır. Bu çalışma detaylarıyla birlikte kurula takdim edilir.
Rölöve Ölçüm Aletleri
Mimari Rölöve çalışmalarında yalnızca -az sonra maddeler hâlinde değineceğimiz- çizme ya da ölçme araçları ile işlemleri bitirmek mümkün olmamaktadır. Çalışma yapılan yerin ekseriyetle uzakta olması, metruk/atıl durumda olması ya da giriş için özel izin gerektiren yerler olması yardımcı malzeme ihtiyacı doğurmakta ve malzeme tedarik etmeyi zorlaştırmaktadır. Bu gibi sebeplerden mütevellit rölöve çalışmasına giden ekibin hazırlıklı olması ve özel bir çanta hazırlaması icap eder.
Çanta içinde, çalışma ortamlarında ışık bulmak her vakit mümkün olmadığı için bir fener, yedek piller veyahut kafa lambaları olmalıdır.
Doğrultuyu yakalamak için çivi, çırpı ipi, çekiç gerekir. Kesme ve delme işinde küçük tornavida, maket bıçağı veya çakı mutlaka konulmalıdır. Yön tayini için bir pusula, hesaplamalar için hesap makinesi; fotoğraf makinesi -ya da cep telefonlarının kamerasından da yararlanılabilir- bulundurulmalıdır.
Yaralanmalara ve kazalara karşın tedbiri elden bırakmamak için ilk yardım çantası alınmalıdır. Çizilen kağıtları muhafaza etmek için kapaklı bir dosya edinmelidir. Baret ve eldiven koymayı ihmal etmemelidir. Ölçme işlemlerini kolaylaştırması için uzun merdiven, su terazisi de alınabilir.
Belli başlı noktalara işaret koymak ve çırpı ipini tozlandırmak adına tebeşir alınmalıdır. Kroki çizimlerinde ve ölçü yazımlarında kağıdı altlığa sabitlemek için kıskaç almak da iyi bir fikir olacaktır.
Rölöve çalışmasında ihtiyaç olan bütün aletleri, malzemeleri aşağıdaki dizelgede açıklamalarıyla veriyoruz. Dikkatli bir şekilde okunmalıdır. [Tabii bu malzemeler, kişiden kişiye/çalışma yapılacak bölgeye göre değişiklik gösterebilir. Aşağıda listelenmeyen malzemeler de çalışma esnasında kullanılmak üzere tedarik edilebilir.]
Katlanır tahta metre
Ekseriyetle 20’şer santimlik 10 adet ince cetvelin birbirlerine metal birleştiricilerle birleştirilmesiyle oluşan 200 cm’lik sarı renkli, katlandığında üst üste gelen kısa metrelerdir. Metrede 10’un katları kırmızı renkle gösterilir. Kesitlerin ve detay ölçülerinin alınması için kullanılır.
Çelik metreler
Şerit Metre: Parça ölçülerin ve devamlı ölçülerin alınması için kullanılır. Bundan başka merdiven boşluğundan uzatılarak kat yüksekliği ölçümü için de kullanılmaktadır. 2-3-5-10 metre uzunluklarında olabilir.
Şerit Metre (20-50 m’ lik): Birbirini takip eden parçaların uzunluklarının, dış cephelerin boylarının ve toplam iç uzunlukların ölçümü için kullanılır.
Elektronik uzaklık ölçer (EUÖ)
Lazer teknolojisinin metreye uygulanmasıyla ortaya çıkmıştır. Kaynaktan çıkan lazerin hedef alınan noktaya çarparak lazer kaynağına geri dönmesi şeklindeki bir çalışma prensibiyle ölçüm yapar. Saniyeler içinde uzunluk, alan ve hacim hesaplarının yapılmasına olanak tanır. Okuduğu değerlerin bilgisayara kolaylıkla aktarılması, hafızasında saklanabilmesi ve 150 metreye kadar en az hata ile değer okuması onu tercih sebebi yapmaktadır.
Sürmeli kumpaslar
Ayarlanabilir bölüntülü ölçü aletleridir. İç-dış çap, derinlik ve kanal ölçülerini ölçmek amacıyla kullanılır. Cetvellere nazaran ölçme hassasiyetleri daha yüksektir. Ölçüyü dijital olarak otomatik gösteren modelleri işleri oldukça kolaylaştırır. Hususiyetle taş ve metal yüzeylerin detay alımlarında kullanılmaktadır.
Teleskopik metre
Birbiri içinden çıkan ve boyu 10 metreye kadar çıkabilen metrelerdir. İletken olmayan fiberden imal edilmiştir. Yanına varması güç olan yüksekliklerin ölçümünde epey faydalıdır.
Bunun yanı sıra kat yüksekliklerinin, pencere yüksekliklerinin, kapı yüksekliklerinin, su basman yüksekliklerinin merdiven yüksekliklerinin ölçümünde de kullanmak mümkün.
Teleskopik metre ile ölçü yapılırken rakamların pürdikkat okunması icap eder. İki nokta arasındaki uzunlukları pratik bir biçimde ölçer. İç içe geçebilen yapısı sayesinde kullanımı da taşınması da oldukça kolaydır.
Analog gösterge mm cinsinden okunabilir ve kolay okunabilmesi için üst kısımda gösterilmektedir. Yatay ve düşey olarak konumlandırılmış 2 adet hassas su terazisi (silindirik düzeç) ihtiva eder. Her parça açıldıktan sonra otomatik olarak kilitlenmektedir.
Tam bütünleşik elektronik takeometreler (Total stationlar)
Detay alımı ve yükseklik ölçümleri gibi aplikasyon işlerinde etkin olarak tek kişilik sistemleri oluşturur. Elektronik takeometreler, teodolit, uzaklık ölçer ve nivoların yerini alan evrensel bir ölçme cihazıdır.
Pusula
Binanın yön durumunu tayin etmek için kullanılır.
Kanallı gönye
Ayarlı gönye veya falso gönye adıyla da anılmaktadır. İç ve dış duvarların birbirine yaptıkları açıları ölçmek için kullanılır.
Profil tarağı
1/1 profil ölçüsü almada kullanılır.
Teodolit
Sehpası üzerine kurularak yatay açı, düşey açı ve bu doğrultuda yükseklik ölçüsü almak için kullanılan ölçme aletidir. Alet ile bina arasındaki uzaklığın ölçülmesi ve yüksekliğin yaptığı açı %1 hata payı ile bulunabilir. Çatı eğimlerinin ve baca yüksekliklerinin ölçümünde de kullanılmaktadır. Günümüzde elektronik olanları da mevcut.
Alüminyum teleskopik miralar
5 metre uzunluğundaki alüminyum teleskopik miralar iç içe geçtiğinde boyu 1.24 cm’ye kadar kısalır, ön yüzündeki rakamlar cm olarak arka yüzündeki rakamlar ise 0 (sıfır) aşağıdan başlayarak tamamı mm olarak konumlandırılmıştır. Nivo ve teodolitlerle yapılan kot alma işleri için kullanılır.
Lazerli nivolar
Yüzey nivelmanı ve inşaat aplikasyon işlerinde inşaat nivolarının yerine lazer nivoları kullanılır. Lazer nivosu kurulup düzenlendikten sonra kendi başına çalışabilir. Çalışma yarıçapı 150 metre olması hasebiyle açık/kapalı yerlerdeki bütün ölçülerde güvenle kullanmak mümkün.
Yatay ve düşey ölçümlerde otomatik ayarlıdır. Yerdeki noktanın şakulü olarak tavana taşınması, tavandaki noktanın yerdeki iz düşümünün belirlenmesinde kullanılır. Yatay düzlemde kot/kot farkı ölçümleri kolaylıkla tespit edilebilir. Lazer alıcısı ile uzaktan kumanda tek bir üniteden oluşur ve bu sebeple birkaç ekipmanın elde taşınmasına hacet kalmaz.
El nivosu
Sehpaya gereksinim duymadan elde kullanılabilir. Üzerine monte edilmiş açıölçer marifetiyle açı değerlerini ölçer ancak teodolit ve nivo kadar hassas sonuçlar vermez.
Lazerli gönye
45º lik gönyeye monte edilmiş müteharrik (oynar) bir lazer ışınıdır. Belli bir noktaya hedeflenerek o noktanın yatay düzlem ile yaptığı açının bulunmasında kullanılır. Yükseklik ölçümü, çatı eğimi gibi ölçümlerde işe yarar.
Su terazisi
Yüzeyin dikliğini veya yataylığını belirlemek amacıyla kullanılır. Düz tutarak üzerinden okuma yapmak veya uzak mesafede metre üzerinde işaretleme yapmak mümkündür.
Lazer ışın lambası
Lazer tüpü, ışığı hiçbir sapma/dağılma olmadan 100 m.ye kadar ulaştırabilir. Bunun için su terazisi ile beraber kullanılıp bir mekânı teraziye alma, ip çekme, terazi hattını bir mekandan öbürüne taşıma gibi işlerde sıklıkla kullanılır. Su terazisinin yaptığı işi daha hassas bir şekilde yapmaya yarar.
Hortumlu su terazisi
Çapı 1 cm, ince, şeffaf, plastik yapıda ve 10-12 m uzunluğunda olan bir hortumdur. Hava kabarcığı kalmamasına dikkat edilerek içine su doldurulur. İki ucu ayrı noktalarda tutularak su hareketsiz oluncaya kadar bekletildiğinde, durgun suyun iki ucu (bileşik kaplar prensibine göre) aynı yüksekliği verir.
Taban döşemesi düz olmayan mekânlarda yükseklik ölçüsü almak için ziyadesiyle faydalı bir araçtır. Hortum içine su çeşmeden direk konulmamalıdır. Zira hava kabarcığı oluşur. Su bir kap içerisinden hortuma doldurulmalı, ardından bir müddet akıttıktan sonra kaptan çıkarılmalıdır.
Lazer terazisi
Bir kutu üzerine yerleştirilmiş, dönerek lazer ışını gönderen bir cihazdır. Mekânı yatayda ve düşeyde teraziye almak maksadı için kullanılır.
Şakül (Çekül)
Dikey hat elde etmek, duvarların düşeyliğini kontrol etmek veya üçayak sehpanın istenilen noktaya konulduğunu kontrol etmek maksadıyla kullanılmaktadır. Çekül serbest salım esnasında sivri ucunun ip ekseni doğrultusunda olması beklenir.
Noktaların çok kısa süreli belirtilmesi ve uzunlukların ölçülmesi için kullanılır. Şakulle noktalar belirtilirken alt bölümün noktaya temas etmemesi dikkat edilmelidir. Lazerli modellerin çıkması ile kullanım alanı daralmıştır.
Lazerli şakül
Şakülün aksine lazerli şakül aşağıdan yukarıya dikey lazer ışını göndererek yukarıda erişilemeyen yerlerin ölçüsünü almak maksadıyla kullanılır.
Balık oltası
İğneleri çıkarılmış, ucunda yalnızca kurşunu bulunan ince misinalı olta mekanizması erişilemeyen yerlerden şakül indirerek ölçü almada kullanılır. Misalen, saçak genişliğini almak için son kat penceresinden saçak ucuna dayayıp aşağıya sarkıtılan kurşunlu misina sayesinde yer seviyesinde saçak genişliği ölçülebilir.
Elektronik ve Mekanik Açıölçerler
Dijital açıölçerler ile iki doğrultu veya düzlem arasındaki açılar dijital olarak ölçümlenebilir. Yatay ve düşey olarak konumlandırılmış 2 adet hassas su terazisi (silindirik düzeç) ihtiva ederler. 0 ile 199,9° aralığında açı ölçümü yapılabilir. Dijital gösterge kolay okuma sağlar.
Sehpalar
Aletin bağlanacağı sehpa başlığı, başlığa bağlı üç ayaktan teşekkül eder. Sehpa ayaklarının hassas ölçülerde kullanılan tek parçalı ayaklar ve taşımayı kolaylaştıran sürgülü ayaklar olarak iki çeşidi bulunur.
Rölöve Çizim Aletleri
Yassı (ölçü) cetvel
Belirtilen ölçüye göre çizgi çizmeye yarar. Ölçüyü işaretlemeye veya çizilen resimlerden ölçü almayı sağlar. Bir ya da iki tarafında milimetrik bölüntüler bulunur.
Ölçek cetveli
Ölçekli yapılan çizimlerde, büyüklük veya küçüklük miktarını hesaplamada kullanılır. Üçgen profilli yapılmak suretiyle çok sayıdaki ölçeği barındırır.
Gönyeler
Belirli açılarda, muhtelif yönlerdeki çizgilerin çizilmesi ve istenen açıların işaretlenmesi için kullanılan üçgen şekilli cetvellerdir. Standart gönyelerin, 45° ve 30°/60° olmak üzere iki çeşidi bulunur.
Açı ölçerler
0° – 180° arasındaki açıların işaretlenmesini ve çizilmesini, ölçülmesini temin eder. Çeşitli biçimlerde saydam, yarı saydam ve renkli plastikten imali vardır.
Kurşun kalemler
Kurşun kalemler (resim kalemleri), ahşap içine yerleştirilmiş grafit uçlardan yapılmaktadır. Günümüzde bu kalemler yerine takma uçlu kalemler daha çok tercih edilmektedir.
Silgiler
Sildiği kâğıtta iz bırakmayan, kâğıda bulaşmayan iyi bir silgi edinmelidir. Bir püf noktası verelim; sert çizgiler sert, yumuşak çizgiler de yumuşak silgi ile silinmelidir.
Pergeller
Daire ve yayların çizilmesinde kullanılan pergel; bilhassa üçgenleme ile proje çizimlerinde lazım olmaktadır.
Resim kâğıdı
Silinmeye, yırtılmaya karşı dayanıklı olanları, üzerine çini mürekkebi veya boyalı kalemlerle çizim yapılabilenleri tercih edilmelidir.
Eskiz kâğıdı
Uygun fiyatlıdır. Işık geçirgenliğine sahiptir. Bu hususiyeti ile karbonlama, desen kopyası alma gibi işlemleri için kullanılabilir.
Tablet bilgisayar
Rölöve çalışmasının olmazsa olmaz aracıdır. Notlar alabilir, kaydedebilir, istenirse bunları yazılı metne dönüştürebilir, yanınızda küçük bir bilgisayar kullanmanın rahatlığına varabilirsiniz.
Rölöve Malzemeleri
Çivi
Binaya hasar vermeyecek 3’lük ya da 4’lük çivi tercih etmelidir. Terazi hattı belirlenen yerde ip çekebilmek maksadıyla kullanılır.
Çekiç
Çivi çakmak için 250 gramlık hafif bir çekiç kifayet eder.
El Feneri
Karanlık yerlerde rahatlıkla çalışabilmek, görünmeyen bir bölgeleri aydınlatmak için gereklidir.
Tebeşir
Gerekli noktaları işaretlemek ve çırpı ipini tozlandırmak amacıyla kullanılır.
Karbon Kâğıdı
Rölyef yapan bir kişinin; rozet, yazı, şebeke gibi elemanların 1/1ölçüsünü alması için kullanılır. Bunun üstüne temiz kâğıt konulur, temiz kağıdın üzerine de karbon kağıdı batırarak sürülürse konturlar daha belirgin şekilde temiz kağıtta tebarüz eder.
Çakı
Kalemi açmak, malzeme yüzeyini kazımak için kullanılır.
Sabun
Rölöve işlemleri genelde kirin, çamurun, tozun bol olduğu işlerdir. Alan çalışmasını bitirdikten sonra elleri yıkamak için sabun almak iyi olur. Hatta bu gibi çalışmalara yeni kıyafetlerle gelinmemesi önerilir.
Kâğıt Mendil
Elleri kurulamak için çantada bulundurulmalıdır.
Kıskaç
Kroki çizerken ve ölçüleri yazarken kâğıdı altlığa sabitlemek için kullanılır.
Sehpa
Üç ayaklı, yüksekliği ayarlanabilen, su düzeçli bir sehpa kullanmalıdır. Fotoğraf makinesi, lazer düzeci, teodolit takmak için faydalıdır.
Fotoğraf Malzemesi
Fotoğraf bir rölöve çalışmasının ayrılmaz parçasıdır. Fotoğraf olmadan bir rölövenin tamamlanması çok güç olur. O yüzden iyi bir kamera veya dijital fotoğraf makinesi tedarik etmek yararlıdır.
Şemsiye
Olası bir yağmur anında çalışmanın akamete uğramaması ve ekipmanların zarar görmemesi için bulundurulmalıdır.
Rölöve Araştırma Süreci
Rölöve aşamaları ve rölöve çalışmasına geçmeden önce ilgili bina, bölge ve çevre hakkında bilgi edinmek ve ön araştırma yapmak gerekir. Ön araştırma kapsamında yapılması gerekenler şöyledir:
Mevcut Durumun İncelenmesi
Bütün binayı ve çevresini incelemelidir. Bu incelemede mevcut tüm verileri toplamalı ve daha sonrasında değerlendirmeye almalıdır. Her ayrıntı önlemlidir. Örnek vermek icap ederse; sıvalı duvardaki çatlaklar, örülmüş bir pencere veya kapı açıklığı, silmelerde yapılan değişimler veya kesilmeler hacimlerin bölünmüş olduğunu gösterir.
Toprak altında kalmış temeller daha önce burada başka bir binanın var olduğunu düşündürür. Düzgün olmayan tuğla ve taş derzleri veya değişik tuğla renkleri ve boyutları duvarların sonradan yapıldığına işaret eder. Döşemelerin durumu ise binanın yaşını söyleyebilir.
Binadaki delikler, duvardaki yazılar hatta boyalardaki değişim ve döküntüler; hep bina hakkında bize bir şeyler söyler. Bu ve benzeri bütün veriler not alınmalı ve fotoğraflanmalıdır. Böylece binanın statik açıdan sağlam, çürük, tamire muhtaç olup olmadığı tespit edilebilir. Tüm incelemeler tesisat sisteminin, pis su bağlantısının ve elektrik sisteminin de durumunu ortaya koyacaktır.
İnceleme neticesinde rölöve çalışması için hangi ölçüm aletlerinin kullanılacağı belirlenmelidir. Işık, güneş durumu vb. göz önüne alınarak gereken malzemeler, fotoğraf malzemesi için ihtiyaç duyulacak ekipmanlara karar verilmelidir. Trafik, otopark sorunu vb. gibi durumlar dikkate alınmalıdır.
Çevre İlişkileri
Gerekli araç gereçlere karar verilip temin edildikten sonra yapının bulunduğu yeri, çevreyi, çevresinde bulunan diğer yapıları incelemelidir. Yapıların ne kadar eski veya yeni olduğu ve yapının büyüklüğü tespit edilmelidir. Yapının çevresindeki her şey -yaşanan tüm değişimler ile birlikte- not alınmalıdır. Ve fotoğraflama yaparak yapı ilgili tüm dokümanlar biriktirilmelidir.
Tasarım ve Yapısal Özellikler
Akabinde yapının veya mekânın malzemesi hakkında bilgi edinip inceleyerek hangi tür malzemeden yapıldığını, malzemenin hususiyetlerini, yüzey kaplama malzemelerini, malzemelerin kullanım şekillerini ve tekniklerini anlamaya çalışmalı ve teferruatlı bir biçimde not almalıdır.
Rölöve Fotoğraf Çekimi
Burada fotoğraf çekiminin dikkatli yapılması kritik öneme haizdir. Fotoğraf çekiminden maksat, taşınmazı değişik yaklaşımlar doğrultusunda belli estetik değerlere göre fotoğraf karesine almaktır. Fotoğraf, yapıyı oturduğu topografya veya çevresiyle birlikte tanımlamakta etkin bir rol oynayan ve bize ışık tutan bir materyal hüviyetinde olmalıdır.
Bazen bir ağaç, bir tarihi eser ya da başka bir yapının bulunduğu ortam, yapı hakkında bize ihtiyaç duyacağımız bilgiyi verir. Yapıyı tanımlamada doğru fotoğraf çekimleri bize yardımcı olur.
Bir yerden başka bir bölgeye taşınacak ya da restorasyonu yapılacak bir yapının aslına uygun inşası ya da restorasyonu için fotoğraf çekilmelidir. Bu amaçla yapılan çekimlerde, daha sonraki montaj aşamasında yardımcı olması için yapının sökülen her parçası ve söküldüğü yer numaralandırarak fotoğraflanmalı, tasnif edilmelidir. Bu çalışma, ayrıca yapının tüm oluşum sürecini belgelemek için de yapılır.
Sıklıkla inşaat firmaları, yapının aşamasına göre aldıkları hak edişler için fotoğraf çekiminden fazlasıyla istifade eder. Zira işveren, inşaatın hangi aşamada olduğu konusunda bilgi sahibi olmak ister ve ona göre ödeme yapar.
Rölöve Tarihi Kaynak Araştırması
Rölövesi yapılacak binaya/yapıya ait, kitap, eski kitap, mimarlık tarihi kitapları, eski dergi, gazete, film, eski fotoğraflar, minyatür, gravür, eskizler, resimler, eski harita, vaziyet planı, daha önce yapılmış mimari çizimler, krokiler, tapu, çap, röpreli kroki, kot-kesit, yazılı kaynak, satış belgeleri, koruma kurulu kararları var mı yok mu diye etraflıca araştırılmalıdır.
Böyle ele geçen dokümanlar direkt olarak kullanılmazlar. Çünkü ölçekleri yanlış olabilir, çizimler hatalı olabilir. Kontrolden geçirmelidir.
Bina veya bina grupları hakkında ilk yapım, sonraki değişmeler, ilk ve sonraki sahipleri, yapılan onarımlar, orijinal malzemeler, ihdas edilen bölümler hakkında bilgi edinmelidir. Bu bilgiler daha sonra restitüsyon projesinin hazırlanmasında yararlı olur.
Tarih araştırmasında bilgi toplanabilecek kaynaklar şöyledir:
- Rölöve bürosu arşivi
- Bakanlık arşivleri
- Osmanlı arşivleri
- Vakıf arşivleri
- Eski haritalar
- Mimar-Mühendis Odaları
- Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu Arşiv Kısmı
- Yerel belediyeler
- Şahıslar
- Tapu kayıtları
- Müzeler
- Yazma ve fotoğraf kütüphaneleri
- Kütüphaneler
- Kişisel ya da özel koleksiyonlar
Rölöve Alma İşlemi Nasıl Yapılır?
Rölöve alma işlemi için adım adım yapılması gerekenleri şöyle sıralayabiliriz:
- Öncelikli olarak yapıya dair bütün belgeleri araştırmalı ve gözden geçirmelidir.
- Sonrasında yapının fotoğrafları çekilmelidir. Bu safhada dikkatli olmalı, fotoğrafları her açıdan her yönden çekmeye özen göstermelidir. Detaylar oldukça mühimdir. Hiçbir detayı atlamamalıdır. Yapının hem içi hem de dışı fotoğraflanmalıdır.
- Yapıya ait belgelerdeki ölçüler tetkik edilmelidir. Geçmiş döneme ait fotoğraflar varsa ölçüler de mevcutsa bunlardan istifade etmek rölöve alma işlemi için yararlı olur.
- Rölövede ölçü almak için; tek tek ölçme tekniği, toplayarak ölçme, trigonometrik ölçme, fotoğrametrik ölçme ve röper noktalarına göre çizme teknikleri gibi muhtelif ölçme teknikleri uygulanmaktadır.
Rölöve Çiziminde Neler Bulunur?
Kurum veya kişilerin isteği üzerine yapılan ve Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu’na tescil ve onay için takdim edilecek bir rölöve çiziminde şunlar yer almalıdır:
Belgeler
Tapu, çap, röperli kroki, imar durumu, kot kesit, inşaat istikamet rölövesi, imar planı örneği, kadastral pafta, ağaç revizyon paftası olmalıdır.
Çizimler
Tanıtım Paftası
Binanın ismi, yeri, ölçenlerin ve çizenlerin isimleri, pafta, ada, parsel numaraları vb. gibi genel bilgiler belirtilir.
Yerleşim Paftası
Parsel sınırları, bahçe duvarları, bina veya binaların parsel içindeki konumları, önemli komşu yapılar, kuyu, çeşme, müştemilat, avlu, bahçe girişleri, trafik yolları, yaya yolları, topografya, ağaçlar ve türleri, bitkiler ve türleri, yol, arazi ve köşe kotları, kuzey istikameti planda belirtilmelidir. Bina sokak ilişkisini gösteren arazi kesiti ve sokak silueti çevre binalarla beraber çizilmelidir. Ölçek çoğunlukla 1/200, çevre büyükse 1/500 olur.
Kat Planları
Bütün kat planları 1/50 ölçeğinde çizilir.
Tavan Planları
1/50 ölçeğinde tavanlardaki süslemeler çizilir, en-boy ölçüsü gösterilir.
Çatı Planı
1/50 ölçeğinde ölçülü olarak çizilir. (ÇATI ÇEŞİTLERİ NELERDİR?)
Kesitler
1/50 ölçeğinde binanın 3. boyutunu ifade eden, katlar arası ilişkiyi belirten, biri merdivenden geçen olmak üzere asgari iki kesit çizilmelidir.
Cepheler
1/50 ölçeğinde, binanın bütün cepheleri çizilir, nivolar gösterilir.
Sistem Detayı
Bina sistemini gösteren minimum iki sistem detayı, plan, kesit ve görünüş olarak çizilir. Ve icabı halinde başka sistem detayları da verilir. Ölçek 1/20 olarak kullanılır.
Detaylar
Bina içinde bulunan kapı, pencere, balkon korkuluğu, çeşme gibi hususiyetleri olan mimari elemanların nokta detayları çizilir. Ölçek 1/5, 1/2, 1/1 şeklinde çizilebilir.
Fotoğraf Albümü
Binayı ve bina gruplarını dışarıdan ve içeriden gösterecek fotoğraflardan meydana gelen albümdür.
Rölöve Analiz Raporu
Binanın tarihsel, kültürel, sosyal, mimari vb. tanımı yapılır. Yapıdaki fiziksel sorunlar, yapısal bozulmalar değerlendirilerek müdahale biçimleri önerilir.
Resmî belgeler sıklıkla mal sahibi tarafından edinilir. Geri kalanlar mimar tarafından temin edilir. Çizimlerin, fotoğraf albümünün ve raporun hazırlanabilmesi için alan çalışması ve masa çalışması adı altında mimarın iki türlü çalışma yapması gerekir.
İnşaat Mühendisi ve Mimar Arasındaki Farklar Nelerdir?
Alan Çalışması
Alan çalışması kroki yapmak, fotoğraf çekmek ve ölçü almak merhalelerini içine alır.
Masa Çalışması
Masa çalışması kurşun kalem ön çizim yapmak, temiz çizim yapmak ve ölçülendirmek, fotoğraf albümü hazırlamak ve rölöve raporu hazırlama safhalarını tazammun eder.
Binanın katlarının kesitlerinin, görünüşlerinin ve detaylarının krokisini yapılmalıdır. Kroki üzerine ölçüler yazılmalı ve işlem fotoğrafla desteklenmelidir. Bu itibarla rölöve alan çalışması “kroki yapmak”, “fotoğraf çekmek” ve “ölçü almak” gibi aşamalardan meydana gelir.
Analitik Rölöve Çıkarma Yöntemleri
Analitik rölöve nedir tarzında sorular sıklıkla gelmektedir. Buna cevap olarak deriz ki; Analitik çıkarmanın bazı yöntemleri ve aşamaları vardır. Düz bir yapının rölövesini çıkarmakla bezemeli antik bir yapının rölövesini çıkarmak arasında zorluk ve teknik bakımdan farklılık vardır.
Eski teknikler kullanılarak yapılan ölçümlerde hata oranları fazla olmakta ve çizimler birbirini tutmamaktaydı. Bu da sürekli ölçü alma ihtiyacı doğuruyordu. Lazer teknolojisinin devreye girmesi ve ölçüm aletlerinin keşfiyle birlikte hata payları en aza düştü ve sürekli ölçüm alma, sağlama yapma ihtiyacı ortadan kalktı. Analitik rölöve işinin bu gibi teknolojik gelişmeler ışığında yapılması oldukça kolaylaştı.
Analitik rölöve için yapının ölçümlerinin doğru şekilde alınması ve çizimlerinin yapılması, her türlü malzemenin derç edilmesi, malzeme yüzeylerinde meydana gelen tüm bozulmaların saptanması, malzeme kayıplarının belirlenmesi gibi durumların etraflı bir şekilde belgeye dökülmesi gerekir. Böylelikle analitik rölöve yapılmış olur.
Az öncede temas ettiğimiz gibi günümüzde teknolojiyle birlikte çeşitli rölöve çıkarma teknikleri türemiştir. Bunlarla işlemler daha az çabayla hızlı şekilde yapılabilmek ve hata payı oldukça düşük olmaktadır. Ancak şu an için pahalı oldukları için fazla tercih edilememektedir. Fotogrametri ve lazer tarama bu yöntemler cümlesinden sayılabilir.
Fotogrametri; adından da anlaşılacağı gibi belirli koşullarda alınmış metrik fotoğraflarla ölçme işlemidir. Çekim koşullarına ve gayesine bağıntılı olmakla birlikte mimari çekimlerde santimetre düzeyinde, makro çekimlerin kullanıldığı endüstriyel uygulamalarda ise santimetreden küçük hassasiyet sunmaktadır.
Lazer tarama rölöve yöntemi de yakın zamanlarda yaygınlık kazanmış ve fotogrametri gibi uzaktan algılama metotlarından biridir. Bu işe özel üretilmiş bir cihazdan, belirli bir konumdan yapı üzerine gönderilen lazer ışın kümesinin yardımı ile oldukça hassas ölçüm yapmak mümkün olmaktadır.
Bir başka deyişle analitik rölöve eserlerde yer alan farklı dönem izlerinin, malzeme cinslerinin ve bozulmaların gösterildiği bütün tespitlerin yapılarak bu doğrultuda eserin okunabilirliğini sağlayan rölöve çizimlerinin üzerine işlenmesine denir. Analitik Rölöve’de şu üç şey aranır:
1. Özgün ve sonraki dönem izlerinin ve dağılımının gösterildiği Dönem Tespiti
2. Malzemelerin tür, cins ve dağılımının gösterildiği Malzeme Tespiti
3. Bozulmaların tür, derece ve dağılımının gösterildiği Hasar Tespiti
Yapılan saptamalar, rölöve çizimlerinde mapping (haritalama) tekniğiyle gösterilir. Bu teknikte farklı renkler ya da tarama ile hazırlanan lejant (Şekil 1-3) doğrultusunda tüm tespitler çizim üzerine lekeler halinde işlenir. İçerikleri her esere özgü olduğu için lejantlar her çalışmada yeniden tasnif edilir.
Analitik Rölöve hazırlama aşamasının Konservasyon Raporu doğrultusunda yapılan bilimsel çalışma ile paralel, mümkünse eşgüdümlü yürütülmesi beklenir. Elde edilen sonuçlar, ileriki süreçte restorasyon kurallarını şekillendirecektir.
Bu Yazıyı Paylaş!