Yapının ağırlığının fazla olduğu ve zemin taşıma gücünün düşük olduğu yerler de yapının altına tek bir taban yapılmasına radye temel denilir.
Radye Temel aşağıdaki nedenlerden dolayı yapılır.
- Zeminin dolgu olması durumunda,
- Zemin fazlaca sıkışma özelliği gösteriyorsa
- Temel duvarı ve kolonlar birbirine çok yakınsa
- Yer altı suyuna karşı izolasyon yapmak amacı ile yapılır.
Radye temeller zeminin yapısına, bina yüküne ve temel duvarı ya da kolonların açıklıklarına göre aşağıdaki şekillerde inşa edilirler.
Radye Temel Çeşitleri
Radye temel çeşitleri;
- Kirişsiz radye,
- Kirişli radye,
- Mantar radye,
- Ters kemer radye olarak sıralanabilir.
Kirişsiz Radye (Düz Radye Temel)
Yüklerin az ve duvar ya da kolonların birbirine yakın olması durumunda düz radye uygulanır. Bodrum katlarda düz bir alan sağladıkları için kirişsiz radye temellerin bulunduğu yapıların kullanımı daha rahat olmaktadır.
Kirişli Radye
Kirişli radyelerde kirişlerin varlığı sebebiyle plak kalınlığı azaldığından ekonomik olmaktadırlar. Bu sınıf radye temellerin maliyeti hesaplanırken kalıp, dolgu ve tesviye betonu masrafları da dikkate alınmalıdır.
O nedenle radye temelleri de kirişli olarak imal etmek, yük aktarımı açsından çok daha güvenli hale getirecektir. Ancak kalıp ve beton dökümü açısından işçiliği kirişsiz olana göre çok zordur. Radye temelin üstü aynı zamanda bodrum kat döşemesi olarak kullanıldığından kirişli radye temellerde bodrum katı döşemesi düztaban yüzeyi olmaktan çıkmaktadır.
Boyutlandırma için en önemli husus zemin gerilme dağılımının bulunmasıdır. Çok katlı bir yapıda temelde eksantirisite yoksa yani yapıdan gelen yükün etkime noktası ile yapı temelinin ağırlık merkezi arasında büyük fark yoksa ve temel plak kalınlığı yeter derecede kalın ise, zemin gerilmeleri, kolon momentlerine bakılmaksızın kolon düşey yüklerinden basitçe elde edilmektedir.
Radye temellerinin düzenlenmesinde yeterli bir plak rijitliği sağlanmalıdır. Bu nedenle plak kalınlığı, etkiyen yükler ve açıklık göz önünde bulundurularak belirlenmesi gerekmektedir (Celep ve Kumbasar, 1998).
Alttan kirişli ve üstten kirişli olmak üzere kendi içerisinde iki kısma ayrılır.
Alttan kirişli temeller
Bodrum kat döşemesinin düz olmasının istendiği durumlarda ve temelin zemin üzerinde kaymamasını sağlamak için kullanılır.
Üstten kirişli temeller
Kirişler radye temelin üzerinde olacak şekilde yapılır. Yalnız bodrum kat yapılacaksa döşemenin düz olmasını sağlamak için kiriş aralıkları dolgu malzemesi ile doldurulur. Daha sonra üzerine döşeme beton imalatı yapılır.
Mantar Radye Temeller
Kolondaki yükleri daha geniş bir alana yayarak radye temele aktarmak amacıyla yapılır. Yüklerin kirişsiz radye temel sistemi ile özellikle zımbalama probleminden dolayı karşılanamaması durumunda kolonların alt uçlarına başlık yapılabilir. Bu durumda mantar tipi radyeler teşkil edilmiş olur.
Ters Kemer Radye
Zeminden gelen su basıncının ya da bina yükünün fazla olması halinde temel, ters kemer şeklinde dizayn edilir.
TS 500’de Radye Temeller İle İlgili Hususlar
- Kirişsiz plak olarak düzenlenen sürekli temellerde plak kalınlıkları, 300 mm’ den küçük olamaması gerekmektedir. Zımbalama kontrolünde donatı katkısı hesaba katılmaması gerekmektedir.
- Genel olarak radye temellerin donatı düzeni döşemelerin donatı düzenine benzediğinden döşemelerin donatı düzeninde uyulması gerekli olan kurallara burada da uyulması gerekmektedir.
- Çünkü bu plakların donatısı üst yapı döşemelerinden ters dönmüş olmaları dışında bir değişiklik göstermezler.
- Bodrumdan herhangi bir şekilde yararlanılmak isteniyorsa, ters kirişli, ters mantar ya da kirişsiz radye temeller daha uygun düşebilmektedir.
- Ters kiriş ya da ters mantar türlerinde kalıptan kurtulmak için, zemin üzerine önce akmayı önleyecek düşük eğimli bir şevle az dozlu bir grobeton dökülmesi ve bunun kalıp olarak da kullanılması tavsiye edilmektedir.
- Ancak ters kirişli radye temel durumunda, plak donatısının kiriş boyuna donatısının altında kalması gerektiği unutulmaması gerekmektedir.
