İş ahlakı, kişilerin adalet, güven, dürüstlük, yardımlaşma, saygı gibi temel değerleri içeren kurallar ve ilkeler ışığında hareket etmesidir. Belirli dönemlerde toplumlar tarafından benimsenen, davranış ve ilişkileri şekillendiren töresel ve dini kaynaklar, ilkeleri ve kuralları etkiler. Elbette tutum ve davranışların teşekkül etmesinde bireylerin bakış açılarının da tesiri vardır. Şu durumda her bir davranışın ahlaka uygunluğu nispi (göreceli) olmaktadır. Bu sebeple kesin çizgilerle konuşmak pek mümkün değildir.
İş ahlakı, kabaca iş dünyasındaki doğru ve yanlışları tanımlar. Genel ahlaki kurallarla iş dünyasındaki ahlaki konular iç içedir, birbirinden ayrı tutulamaz. Örneğin nasıl ki dürüst olmak hayatın her alanında her bireyde olması beklenen bir davranış ise iş hayatında da böyledir.
Dürüst olmak, kanunlara ve kaidelere uymak, adaletli davranmak, yardımlaşmaya açık olmak ve çevreye saygılı birer birey olmak iş hayatında da kişilerde aranan ve iş ahlakını tanımlayan başlıca ilkelerdir.
Ahlak, toplumlarda kişilerin bilinçli olarak iyi diye tanımladıkları ve uymak ile mükellef oldukları davranış biçimleri ve kurallarıdır. Ahlak, bir toplumu oluşturmaktan, bir bütüne, bir sınıfa, bir kesime bağlı olmaktan mütevellit tebarüz eden (ortaya çıkan) ve insanların icraatlarını bulundukları bu ortamlara ve ortamdaki kurallara göre yapmasını sağlayan prensiplerdir.
Makyavelizm
Bazı türetilen kavramlar, felsefeler iş ahlakının temel prensip ve kaidelerini temelden sarsmaktadır. Buna misal olarak; pragmatik olmayı kutsayan, bu uğurda her şeyi mubah gören bir anlayış olan makyavelizmi örnek olarak verebiliriz. Amaç, araçları meşru kılar (amaca giden yolda her şey mubahtır) düsturu makyavelizmin çıkış noktasıdır. Buna benzer görüşler bazı kesimlerde “Dürüstlükle zengin olunmaz”, “Yakalanmadıkça ne yaparsan yap” gibi yaklaşımlarla karşılık bulmuştur. İş ahlakı böyle düşüncelerle bağdaşmamakta, bunları reddetmektedir.
ÇALIŞANLARIN MAKYAVELİST TUTUMLARI
Uygulamalı bir ahlak bilgisi olan iş ahlakı, iş hayatında yaşanan bütün sorunları ele alır. Sorunlar bazen çalışanlar bazen çalışan ve yöneticiler; bazen de işletme ve işletmeyle alışverişte bulunan kimseler veya işletmeyle çevresel etkenler arasında yaşanabilir. Sorunların çözümünü sağlayacak ve çalışanların ahlaki değer ve tutumlarını olumlu yönde etkileyecek olan, onlara yol gösterecek olan hiyerarşinin başında yer alanlardır. İşletmenin başında olan kimseler bu konuda hususi bir sorumluluk taşımaktadır.
İş Ahlakı Önemi
Globalleşmeyle birlikte iyice anlaşılmıştır ki iş dünyası yalnızca para kazanmaktan ibaret değildir. Para kazanmak kadar kurumların, işletmelerin prestiji de önemlidir -ki yine bunlar da para kazanmayı dolaylı yoldan etkileyen faktörlerdir-. Prestij, itibar kazanmanın en önemli basamaklarından biri iş ahlakına sahip olmaktır. Başarılı olmak, iyi ve ahlaklı olmaktan geçer. Her ne kadar iş ahlakından yoksun kimselerin de başarı elde ettiği hatıra gelse de bunların başarılarının uzun soluklu olmadığını tarih göstermiştir.
İş ahlakını benimseyen işletmelerin toplumların nazarında iyi bir imaj edindiği tespit edilince iş dünyası meseleyle yakından ilgilenmiştir. Ve yapılan araştırmalar neticesinde dürüst, doğru ve sosyal ve çevresel duyarlılığa önem vermenin verimliliği ve satışları artırdığı saptanmıştır. Bu veriler de küreselleşen dünya ekonomisinde iş ahlakının ana gündem maddesi haline gelmesini sağlamıştır.
Çeşitli kültürlerden gelen insanların çok uluslu işletmelerde çalışması bireylerin birbirini anlamasını güçleştirmekte ve din, dil, ırk, cinsiyet gibi konularda ayrımcılığın yapılmasına zemin hazırlamaktadır. Böyle bir zarara mahal vermemek için ahlak konusuna ciddiyetle yaklaşılması gerekmektedir. Çünkü iş ahlakıyla böyle ayrımcılıkların önüne geçilebilir.
İş Dünyası Yalnız İşletmelerden İbaret Değildir
İş dünyası salt işletmelerden ibaret değildir bilakis işletmeler, müşterileri, çalışanları, hissedarları, çevre ve hükümetler ile yekparedir. Bunlar sürekli birbirleri arasında fayda ilişkisi/alışverişi içindedir. Bu karşılıklı yararlanma ilişkileri içinde iş ahlakı kuralları olmazsa olmaz bir yer işgal eder. Zira işletmelerin temadisi, yani kalıcı olabilmesi ancak karşılıklı ilişkilerde ahlaki standartlara uymaya bağlıdır.
Öte yandan bir işletmede negatif ahlaki yaklaşımlar iş maliyetinin artışına, iyi niyetin ortadan kalkmasına, hırsızlığa bağlı büyük kayıplara, bilinçli üretim karşıtı davranışlara ve doğrudan pazar payı kayıpları şeklinde kötü sonuçlara yol açabilir.
İş ahlakına uyulmaması ürünlerde bozukluklara, işletme içinde yolsuzluklara, rüşvet olaylarına, skandallara, çevreye zarar vermeye, tüketicilere karşı olumsuz tavır ve tutum içinde olunmasına sebep olabilir. Bunların hepsi iktisadi faaliyetleri baltalayan ve sonunda varlıkların yok olmasına yol açan etmenlerdir. O yüzden iktisadi hayatta ahlak konusu önemli bir yer tutar.
Yolsuzluk, rüşvet, hırsızlık, kayırmacılık ve çetecilik gibi konuların iş dünyasında sürekli görünür olması, iş ahlakının bir disiplin olarak ortaya çıkmasına ve ahlaki duyarlılığın artmasına gereksinim doğurmuştur. Olumsuz durumlar karşısında iş ahlakı; doğru olmak, dürüst olmak, bilgili olmak, kanunlara ve kaidelere saygılı olmak gibi birçok temel prensibe sarılmayı öğütler.
Yazımızın başında iş dünyasında kişilere nasıl davranması gerektikleri konusunda rehberlik eden temel ilkelerin dürüstlük, güven, adalet, saygı gibi konular olduğuna temas etmiştik. Temas edilen bu konular ve iş dünyasında kişilerce ve işletmelerde yaşanan başlıca problemlerden olan çıkar çatışmaları, rüşvet olayları, sosyal sorumlulukların yerine getirilmemesi gibi konular vb. gibi pek çok konu iş ahlakı başlığı altında irdelenmesi gereken meselelerdendir. Tüm bu mesail (meseleler) gösteriyor ki ahlak konusu etraflı bir şekilde incelenmesi ve göz ardı edilmemesi gereken bir konudur.
İş Ahlakı Çeşitleri
İş ahlakı, uygulamalı ahlakın bir alt alanıdır. Ahlak felsefesinin uygulama alanına yönelik tarafında bulunur. Ve şu üç bölüme ayrılır:
- Çalışma ahlakı
- Meslek ahlakı
- İşletme/örgütsel ahlak
İş Ahlakı İlkeleri
- Dürüstlük
- Güvenirlik
- Sözünü tutmak
- Sadakat
- Adil olmak
- Başkalarının hakkını korumak
- Yasalara karşı saygılı olmak
- Vatandaşlık sorumluluğu
- En iyinin peşinde olmak
- Yaptıklarının hesabını verebilmek
- Çevre bilinci
- Çıkar çatışmasına mahal vermemek
İş Ahlakı Kuralları Nedir?
Bir insanın iyi karakterli ve iyi huylu olması güven aşılar. Güven veren insanların başkasına zarar verme ihtimalleri oldukça düşük oldukları için çevredeki insanlar güven duyulan sima ve isimlerle kolay bir şekilde iş birlikleri tesis ederler. Kişinin gündelik hayatına yansıyan, iş hayatına da sirayet eder. İş hayatındaki ilişkilerden dolayı güven duyulan kişiye karşı yaklaşımlar işletmelere olan yaklaşımı da etkiler. Güvenin sağlanabilmesi için aşağıdaki kurallara riayet etmek gerekir:
- Zaman yönetiminin doğru yapılması
- İşin aksatılmaması
- Dürüst olunması
- Kolektif çalışmaya uyum sağlamak
- Kişisel görünüşe dikkat etmek
- Gizlilik
- Sorumlulukları yerine getirmek
- Görevi suistimal etmekten kaçınma
- Kaynakları verimli kullanmak
- İşyerini doğru şekilde temsil etmek
Dünyada İş Ahlakı
Dünyada iş ahlakına yönelik ilk çalışmalar 1920’lerde ABD’de başlamış, 1960’larda ABD’de ve Avrupa’da hızla yayılmaya başlamış, 1980’li yıllarda ise işletmecilik konusu içinde önemli bir yer tutmuş ve bu yıllardan itibaren iş ahlakı, işletmecilik literatürü için hızla ivme kazanan bir konu olmuştur ve kısa zamanda iş hayatının vazgeçilmez bir parçası haline gelmiştir.
Öyle olmuştur ki ABD’de ders programlarında iş ahlakına değinmeyen işletmecilik bölümleri federal düzeyde tanınmamaya başlanmıştır. Ülkemizde ise iş ahlakı ile ilgili ilk örgütlenme, tarihimizde sosyal ve ekonomik bakımdan önemli yer etmiş Ahi Teşkilatlanmasında filizlenmiştir. [Türk milletinin ekonomik, sosyal ve kültürel hayatına yüzyıllarca yön vermiş bir teşkilatlanmanın temel parçalarından ve düşünce sisteminden faydalanmamak, iş ahlakı konusunda ilerlemeye çalışan ülkemiz için bir eksik olur].
Bugün ülkemizde gözlemlenen olumsuzlukların ve problemlerin benzerlerine çözüm üretmiş olan Fütüvvet ve Ahi Teşkilatları yüzyıllar boyunca varlıklarını sürdürmüş, sosyal ve ekonomik hayata doğrudan etki etmişlerdir. Lakin ülkemizde iş ahlakının çalışma literatürüne girişi 1990’lı yıllarda olmuştur. Türkiye’de kavram olarak “iş ahlakı”nı ilk kullanan kuruluş TÜSİAD’dır. Ayrıca TÜSİAD 1992 yıllında yayınladığı “İş Ahlakı” raporu da Türkiye’de bu konuda yapılan ilk yayınlardan olma hasleti göstermiştir. Ülkemizdeki iş ahlakına yönelik faaliyet gösteren en önemli araştırma kurumu Hacettepe Üniversitesi İşletmecilik Meslek Etiği Uygulama ve Araştırma Merkezi (HÜEM)’dir.
İş Etiği
İş etiği, belli bir grup ya da özel bir topluluk için koyulan, grup ya da özel topluluktaki bireyler tarafından kabul edilen ve inanılan davranış kurallarına denir. İş etiği ilkeleri, bilhassa personel yönetimi alanındaki uzman ve yöneticilere ışık tutmaktadır. Etik ilkelerin daha açık anlaşılabilmesi için bazı etik ilkeleri ve etik dışı davranışları tablo hâlinde veriyoruz:
İş Etiği ve İş Ahlakı Arasındaki Fark
İş etiği (work ethics) ve iş ahlakı (work morality) kavramları zaman zaman birbirlerinin yerine kullanılsa da gerek anlam itibarıyla gerekse de muhteviyat, nitelik ve kapsam bakımından birtakım farklılıklar arz eder. Mesela iş etiği düşünce ve felsefe tandanslıyken; iş ahlakı kavramı dini öğreti ve inanç mehazlıdır (kaynaklıdır). İş etiğinin istinadı hukuk felsefesi iken iş ahlakının ise ahlak felsefesidir.
İş etiği ilkeleri evrensel ve herkes için geçerliliği olan bir hususiyet taşırken; iş ahlakı göreceli, töresel ve toplumdan topluma değişiklik gösterir. İş etiği ve iş ahlakı konularına ilişkin yaptığımız literatür araştırması ışığında, bu kavramlar arasındaki temel farkı şu şekilde özetleyebiliriz: “İş etiği, insanların birbirleriyle ilişkilerinde yol gösterici davranış kurallarına dayalı bir sistemdir ve hukuka, düşünmeye ve felsefeye dayalı davranış prensiplerini ihtiva eder. İş ahlakı ise, çoğu zaman dinsel inançlarımızın bir parçası olan kurallardan doğmakta, dine ve dinsel inançlara göre uyulması gereken kurallar bütününü oluşturmaktadır.”
İş etiği, iş yaşamındaki özel gruplar için belirlenmiş sistematik davranışlar veya davranış kurallarını tarif etmekte ve daha çok mücerret (soyut) kavramlara dayalı olmaktadır. İş ahlakı ise, toplum içindeki çeşitli grupların dinsel, cinsel, etnik kimliklerine göre değişiklik gösteren; normlar (yazılı olmayan) ve insanlar arasında uyulması icap eden kuralları tanımlamaktadır. İş etiği ile iş ahlakı arasındaki farklılıklara tablo şeklinde temas edelim:
İş Etiği ve İş Ahlakı Arasındaki Benzerlik
İş etiği ve iş ahlakı kavramlarının özetlemeye çalıştığımız farklılıklarının yanı sıra birtakım ortak yanları da vardır. İki kavramın iş hayatında, ekonomik ve sosyal yaşamın içinde özellikleri bakımından; ilişkileri düzenleme, güven oluşturma, bütünleştirme, kontrol etme, iş barışının geliştirilmesi, dürüstlük, saygı, eşitlik kavramlarının gelişiminin sağlanması gibi ortak noktaları bulunmaktadır.
İş etiği kavramının iş ahlakından daha yaygın ve kabul edilmiş bir kullanımının olmasının nedeni, uygulamadan çok kurallarla bağlantılı olması ve beslendiği kaynakların çok çeşitli olmasıdır. Bu kaynaklardan bazıları; bilimsel makaleler, ülke mevzuat ve yasaları, insanların ahlaki birikimi, küreselleşme, iletişim olanakları, ticaret hacmi artışı olarak sayılabilir. İki kavram arasındaki benzerliklerin iş hayatındaki yansımaları; dürüstlük, saygı, güven oluşturma, ilişki geliştirme, koordinasyon ve bütünleşme, denetleme, iş barışının geliştirilmesi ve eşitlik kavramları olarak özetlenebilir.
Bu Yazıyı Paylaş!