Etriye Nedir?
Betonarme elemanlarda boyuna donatıya dik doğrultuda yerleştirilen ve tamamen saran inşaat çeliğinin bükülmesiyle elde edilen donatıya etriye ( veya enine donatı) denilmektedir.
Enine donatıların yerleşim şekli aşağıdaki resimde gösterildiği gibi boyuna donatılara 90° dik olarak yapılabilir veya yatayla 45° ile 60° arasında eğik olarak da düzenlenebilir.
Eğik enine donatıların tesirli olabilmesi için betonarme elemana gelecek olan yüklerin yön değiştirmeyecek şekilde olması istenir. Genellikle, düşey etriye ve hasır donatıların enine donatı olarak kullanılması tavsiye edilir
Etriyenin Görevi ve Faydaları
- Depremde eğilme momenti tesiri ile betonda oluşacak çatlaklar neticesinde çekme kesme gerilmesi taşıma gücü azalmaktadır. Bu yüzden yapılan hesaplamalar betonun çekme dayanımı hiç yokmuş gibi yapılır ve tüm kesme kuvvetlerinin etriyeler tarafından taşındığı varsayılır. Etriyelerin en önemli görevi kesme kuvvetinden oluşan gerilmeleri taşıması olarak gösterilebilir.
- Kiriş ve kolonlarda boyuna donatıyı bir kafes gibi sararak burkulmalarını önlerler. Enine donatı aralıkları kolon kiriş birleşimlerinde daha sık olarak yapılır. Burkulmaları önlemek için hesaplamalarda belirlenen enine donatı aralıklarına dikkat edilmelidir.
- Deprem tesiri ile etriyelerin etrafında mevcut bulunan kabuk kısmında dökülmeler meydana gelebilir. Bu olay neticesinde kolonun en kesitinde azalma meydana gelmekte ve kolona gelen yükleri taşıma da zorlanmaktadır. Bu sorunu ortadan kaldırmak için enine donatı aralıklarına dikkat edilirse, etriyeler kolona yanal destek vererek basınç dayanımlarını artırırlar.
- Boyuna donatıların aderansının artmasına katkıda bulunurlar. Betondaki yanal genleşme eğilimi etriye de çekme kuvvetleri olmasına neden olur. Bu çekme kuvvetleri boyuna donatıya baskı yapar. Beton ile donatı arasında sürtünme ile aderansın artmasına etki eden bir kuvvet meydana gelir.
- Yapıların depreme karşı olan dayanıklılığını artırırlar. Yeterli faydanın sağlanması için enine donatı aralıklarının projeye göre konulması gerekir. Sıklaştırma bölgelerindeki enine donatı aralıklarına dikkat edilmelidir. Ayrıca etriyenin boyuna donatılara iyi bağlanması sağlanmalıdır.
- Eksenel yük taşıyan elemanlarda betonun yanal genleşme eğilimi enine donatı da çekme kuvvetleri meydana getirmekte bu kuvvette boyuna donatıya baskı yapmakta ve donatı ile beton arasındaki sürtünme ile aderansa katkı yapan bir kuvvet oluşmaktadır.
Etriyelerde Donatı Koşulları
- Enine Donatılar, boyuna donatıların etrafını sararak bir köşe oluşturmalıdır. Boyuna donatı etriye köşelerinden uzaklaşırsa korunmaları da güçleşir. Bu yüzden boyuna donatı etriye köşesinden 25 cm den fazla uzaklaşırsa ilave enine donatı düzeninin kullanılması önerilir.
- Enine donatı kancaları 135 derece olacak şekilde betonun içine bükülmesi oldukça önemlidir.
- Etriye kancalarının kolon boyunca tüm enine donatılar da yapılması ve şaşırtmalı olarak yerleştirilmesi gerekir. 135 derece betonun içinde kenetlenen etriyeler betonun dayanımını ve sünekliliğini arttırır.
- Eninet donatı uçlarının 90 derece yapıldığı veya kısa yapıldığı durumlarda yeterli kenetlenme sağlanmadığı için kolona gelen yükleri taşıyamaz ve enine donatılar kolaylıkla açılabilir.
- Kancaların uç düz boyu kıvrımdaki son teğet noktasından itibaren, nervürlü çubuklarda 6Ø ve 80 mm’den küçük alınmayacaktır.
- Çirozlar, her iki uçlarında mutlaka boyuna donatıları ve dış etriyeyi saracaktır.
- Özel deprem etriyeleri boyuna donatıyı dıştan kavrayacak ve kancaları aynı boyuna donatı etrafında kapanacaktır.
- Enine donatılar ve çirozlar beton dökülürken yerlerinden kaymayacak biçimde boyuna donatılara sıkıca bağlanacaktır
- Aşağıdaki resimde gösterildiği gibi köşe noktasından 15 Ø kadar mesafede bulunan beş donatı burkulmaya karşı korunmaktadır. Bunların dışında kalan yerlerde çiroz kullanılması tavsiye edilmektedir.
Sarılma Bölgesi Etriye Koşulları
- Her kolonda alt ve üst kısımlarında sarılma bölgeleri oluşturulmalıdır. Sarılma bölgesi kolonun serbest yükseklinin 1/6 sından ve 50 cm’den daha az olamaz. Kolonun en büyük kesit boyutunun 1.5 katından daha küçük olmayacaktır.
- Konsol kolonlarda sarılma bölgesi kolon alt ucunda oluşturulacak ve uzunluğu kolon büyük boyutunun iki katından daha küçük alınmayacaktır.
- Sarılma bölgelerinde Ø8’den daha küçük çaplı enine donatı kullanılamaz.
- Bu bölgede,boyuna doğrultudaki enine donatı ve çiroz aralığı; en küçük kesit boyutunun 1/3 ünden daha büyük, 150 mm’den daha büyük, boyuna donatı çapının altı katından daha büyük, 50 mm’den daha küçük olmayacaktır.
- Enine donatı kollarının ve/veya çirozların arasındaki yatay mesafe, a, enine donatı çapının 25 katından daha büyük alınmayacaktır.
- Sürekli dairesel spirallerin adımı, göbek çapının 1/5’inden ve 80 mm’den daha büyük olmayacaktır.
- Dairesel kolonlarda tüm sargı donatısı çevreye yerleştirilen çembersel enine donatı ile sağlanacaktır.
Kolon Orta Bölge Etriye Koşulları
- Kolon orta bölgesinde Ø8’den ’den küçük çaplı enine donatı kullanılmayacaktır.
- Kolon boyunca enine donatı, çiroz veya spiral aralığı; en küçük enkesit boyutunun yarısından ve 200 mm’den daha büyük alınmayacaktır.
- Enine donatı kollarının ve/veya çirozların arasındaki yatay mesafe, a , enine donatı çapının 25 katından daha fazla olmayacaktır.
Kiriş Bölgesi Etriye Koşulları
- Enine donatı aralıkları kiriş etkili yüksekliğinin 1/4’ünü, en küçük boyuna donatı çapının sekiz katını ve 150 mm’yi aşmamalıdır.
- Sarılma bölgesi dışında, TS 500’de verilen enine donatı koşullarına uyulacaktır.
- Kiriş eksenine dik doğrultuda enine donatı aralığı 350 mm’yi aşmamalıdır.
