Emprenye nedir; toksit özellik gösteren kimyasal bir maddenin ahşap malzemenin bünyesine sevk edilerek ahşabın ömrünün artırılmasını sağlayan tüm işlemlere verilen addır. Ahşap malzemenin hücre zarı zehirli bir hale getirilerek mantar, böcek, termit ve deniz canlısı gibi zararlı etkenlere karşı koruma sağlanmış olur. Ayrıca yangına ve ebat değişikliklerine karşıda koruma gerçekleştirilir.
Ahşap malzemenin korunması ve hizmet ömrünün artırılması konusu çok uzun zamandır çeşitli maddeler ile denenmektedir. 2000 yıldan bu yana ahşabın dayanıklılığını artırmak için hayvansal, bitkisel ve mineral yağlar kullanılarak denemeler yapılmıştır. Mesela eski Roma ve Mısır’da daha dayanıklı ahşap malzeme elde etmek için sedir yağı kullanılmıştır. Burma’lılar ise petrol yağlarının içerisinde ahşabı bekleterek kullanım ömrünü artırmışlardır.
Ahşabın bulunduğu ortama göre koruma yöntemlerinde farklılıklar meydana gelmektedir.
Yapı içlerinde kullanılan ahşap malzemenin dayanıklı ağaçlardan olması istenir. Seçilen ağacın türü önem taşımaktadır. Yapısal önlemler, ahşap yüzeyin kaplanması, hidrofobik madde, boya, vernik gibi malzemeler kullanılarak koruma önlemi alınabilir. (Bkz. Vernik Ne İşe Yarar? Vernik Çeşitleri ve Kullanım Alanları Nerlerdir?)
Yapı dışında ise ahşap malzeme toprak ve su temasında bulunabilir. Islanma riskinin olduğu dış mekanlar, toprak ve su temaslı yapılarda malzemenin emp. işlemine tabi tutulması önerilmektedir. Uygun madde ve yöntemlerle emprenye edilen ahşap malzeme, ekonomik, dayanıklı ve estetik bir malzeme olarak çok farklı amaçlar için kullanım yeri bulur.
Emprenye işleminin etkili olması; kullanılan kimyasal maddenin zehirlilik miktarına, ahşabın türüne ve anatomik yapısına, ahşap içerisine etki ettiği nüfuz derinliğine ve tutunma miktarına göre değişiklik gösterir. Emprenye maddeleri ve yöntemleri; ahşap malzemenin türüne, bulunduğu ortamın şartlarına ve kullanım yerine göre farklılıklar göstermektedir.
Emprenye maddeleri
Ahşap emprenye maddeleri; ahşaba emprenye edilerek uygulanan, ahşabın mantarlara, böceklere (termitler ve deniz kurtları dahil) karşı korunması ve mücadelesinde kullanılan tuzlar ve yağlı maddeler ile ateş ve yüksek sıcaklığa (yangına) karşı korunmasında kullanılan tuzlar olarak tanımlanmaktadır (TS 343, 1977).
Kullanım yerine göre uygun koruyucu maddesinin seçimi ve konsantrasyonu ile birlikte ahşap malzemeye uygulanacak koruma metotlarının belirlenmesi de büyük önem taşımaktadır. Örneğin; derin emprenye maddesi nüfuzu elde etmek, genellikle kapalı bir kazan içerisindeki ağaç malzemeye basınç altında kimyasal madde eriyiğinin nüfuzunun sağlanmasıyla mümkün olabilmektedir.
Koruyucu özellikteki kimyasalların içerdiği toksik özellikteki maddelerden dolayı; emprenye edilerek korunmuş ahşap malzemenin, özellikle çürüme riski yüksek olan toprak ve su temaslı uygulamalarda kullanımı önem kazanmaktadır.
Kimyasal madde tatbik edilmiş ahşap malzemenin kalitesi üzerinde etkili olan önemli faktörler; emprenyeden önce hazırlama, kimyasalların sınıfı ve kullanılan emprenye metodudur. Bugüne kadar çok sayıda ve değişik özellikte koruyucu madde geliştirilmiş ve halen de geliştirilmeye devam edilmekte olup, son yıllarda çevreyle uyumlu emprenye maddeleri üzerinde çalışılmaktadır.
Emprenye maddelerinde aranan özellikler
- Ahşabın korunmasında kullanılan malzemeler ahşaba zarar verecek canlılara karşı zehirli tesiri olacak kimyasal maddeler içermeli ve sıvı halde kullanılabilmelidir.
- Mantar, böcek gibi ahşaba zarar verecek canlılara karşı geniş bir kullanım alanı içermelidir.
- Yüksek zehir etkisini düşük konsantrasyonlarda da gösterebilmelidir.
- Besin maddeleri için zararlı özellik içermemelidir.
- Güvenli bir şekilde kullanılabilir olmaları gerekir. Malzemeyi kullanılan kişilerde ve hayvanlarda tehlike arz etmemelidir.
- Uzun süre etkisini göstermelidir. Su ile yıkandığında ve buharlaşma gibi faktörlerde tesirini korumalıdır.
- Derine etki etmeli ve yayılma özelliğine sahip olmalıdır.
- Kontrol edilmesi kalite ve nicelik olarak kolay ve basit bir şekilde olmalıdır.
- Malzemenin hazırlanması kolay bir şekilde yapılabilmelidir. Ayrıca ekonomik olması istenir.
- Ahşaba tatbik edilmesi kolay bir şekilde yapılabilmelidir.
- Yanmaya karşı dayanıklı olmalıdır. Yanıcı özellik göstermemeli ve yanmayı çoğaltmamalıdır.
- Ahşap malzemenin özelliklerini ve dayanıklılığını kötü yönde etkilememelidir.
- İşleme kabiliyetinin olması ve çabuk bir biçimde kuruması istenir.
- Cam, plastik, metaller, mermer, seramik gibi malzemelere karşı zararlı tesiri bulunmamalıdır. Metal aksamlarda ve kullanım yerinde korozyon gibi olumsuz durumlara sebep olmamalıdır.
- Ahşabın yapışma ve boyanmasına kötü etki göstermemelidir.
- Ahşap malzemenin dışına sızma yapmaması gerekir.
- Kokusuz olması lazımdır.
- İhtiva ettiği pigmentlerle renk değişikliğine neden olmamalıdır.
Kullanılan emprenye maddesinde tüm bu özellikleri kapsaması mümkün değildir. Fakat birkaç özelliği bünyesinde bulundurması durumunda yeterli olmaktadır.
Emprenye maddeleri üç ana grupta sınıflanmaktadır.
Bunlar;
- Yağlı
- Organik çözücülü
- Suda çözünen emp. olarak gruplandırılır.
Bu grupların her birinde aktif maddeler farklı olduğundan, çeşitli kullanım yerlerinde bu emp. maddelerinin etkinlikleri de değişmektedir.
Emprenye İşleminin Aşamaları
- Ahşap malzeme istenilen son kullanım ölçüsüne getirilmiş olmalıdr. Kullanılan kimyasal maddelerin pahalı olmasından dolayı tek seferde işlem yapılarak bitirilmelidir. Bu sayede ek maliyet oluşmasının önüne geçilmiş olunur.
- Ahşap yükleme arabasına düzgün bir şekilde yerleştirilen malzeme bağlanarak hareket etmesi engellenmiş olur.
- Malzemenin yerleştirilmesinde aralarına çıta konularak yüzey teması artırılır.
- Yerleştirilen malzeme makine tarafından otomatik olarak emp. işlem tankına alınır.
- Tankın kapağı kapatılarak işlem başlatılır. İlk olarak ahşap malzemenin hücre boşluklarını açmak ve kimyasal maddenin ahşabın öz bölgesine kadar gitmesi için vakumlama yapılır.
- Vakumlama işleminden sonra basınç aşamasına geçilir. Basınç aşamasında kimyasal madde ahşabın tümüne nüfuz ettirilir. Basınç işleminin süresi ahşabın kullanıma amacına ve cinsine göre farklılık gösterir.
- Basınç aşamasından sonra tank boşaltılır ve emprenye maddesi depolama tanklarına pompalanır.
- Kimyasal maddenin ahşaba nüfuz ettirilmesinden sonra son vakum yapılır. Son vakum yapılmasındaki amaç fazla kimyasal maddenin geri alınması ve ahşabın daha kuru çıkmasının sağlanmasıdır.
- Son vakumdan sonra ahşap malzeme güneş görmeyen bir mekanda 3-4 gün kadar kendi halinde kurutulmaya bırakılır.
