Döküm nedir, nasıl yapılır? Çeşitleri, teknikleri, avantajları ve dezavantajları nelerdir? Bu konu üzerine bilmeniz gereken her şeyi tek bir içerikte derledik. Döküm, farklı malzemelerin farklı teknikler kullanılarak kalıba çıkarılması işlemlerinden biridir. Yapılan işlemlerde kullanılan malzemeler daha çok metal içerikli olmaktadır.
Döküm çeşitleri arasında da en yaygın olarak kullanılanı, yine metal içerikli dökümler olarak öne çıkmaktadır.
Başta eritilen metal olmak üzere farklı nesneleri de kapsayan sıvı (akışkan) haline getirilmiş malzemelerin, elde edilecek ürünün özelliğine göre bir kalıp içerisinde katı hale getirilmesi işlemidir diyerek, döküm nedir? sorusuna temel anlamda cevap verilebilir.
Dökümün tanımlaması bu kadar kısa yapılıyor olsa da yapılan işlemlerde teknik bilgi ve önemli bir uğraşın ortaya konması, elde edilen döküm kalitesini artıracak etmenlerdir.
Döküm Nasıl Yapılır?
Konuyu metaller üzerinden inceleyecek olursak; demir ve çelik hurdalarının yüksek ısılarda eritildikten sonra, seramik veya kumdan elde edilme kalıplara dökülmesi işlemi ile döküm gerçekleşmektedir. Bu işlem esnasında elde edilecek ürüne göre gerekli hesaplamalar yapılarak amaca yönelik teknikler kullanılmaktadır. Dökümden önce metal ve metal alaşımlarının eritilmesi esnasında genellikle endüksiyon, ark ve kupol tipte ocaklar kullanılmaktadır.
Temel olarak döküm ele alındığında metaller akla gelse de bir kalıba dökülen ve belirli bir süre sonunda istenilen şekil elde edilebilen her türlü yarı akışkan sıvı malzeme, döküm olarak nitelendirilebilmektedir.
İşlem esnasında kullanılacak kalıplar, tamamen elde edilmesi planlanan yeni ürüne göre tasarlanmaktadır. Kalıpların iç dizaynları şekil ve özellik itibariyle buna uygun olmak durumundadır. Kalıplar irili ufaklı hacimlerde olurken, bu kalıpların iç kısımları ise genel boyutundan daha küçük hacimli olmakta ve planlanan dökümün şekil ve özelliklerini taşımaktadır.
Uygulama sürecinde kullanılan kalıpların kum ve seramik ağırlıklı olmasının yanı sıra kabuk kalıba döküm, alçı kalıba döküm gibi farklı döküm teknikleri de bulunmaktadır. Yine bu tekniklerin tamamı, istenilen ürünün en iyi şekilde elde edilmesine yönelik yapılan tercihlerdir.
Kullanılan kalıba göre bazı çeşitlerinde bir defaya mahsus işlem yapılabilirken, bazı kalıp çeşitlerinde ise birçok kez işlem yapılması söz konusudur. Diğer yandan titanyum, magnezyum, alüminyum, çelik ve demir gibi dökümler için kullanılacak kalıp ve tekniklerde farklılık gösterebilmektedir.
Dökümlerin Genel Avantajları Nelerdir?
- Özellikle demir ve demir alaşımlı dökümlerin farklı bir yöntem ile tam manasıyla istenilen şekli alamaması, dökümü öne çıkaran avantajlardan biridir.
- Birçok şekil verme yöntemi ile kıyaslandığında, daha az maliyetlidir.
- Diğer şekil verme yöntemlerinde çok büyük hacimli işlemler ya çok zor veya imkansızdır. Döküm işlemlerinde ise daha büyük hacimli işlemlerin yapılması mümkün olduğu kadar, daha ekonomiktir.
- Zaman açısından tasarruf sağlaması ve istenilen şekle en uygun işlemin yapılabilmesi, döküm avantajları arasındadır.
- Kaynak ve talaş kaldırma ihtiyacı minimum seviyededir.
- Çok karmaşık şekilli dökümler dahi doğru kalıbın seçilmesi durumunda rahatlıkla yapılabilir.
Dökümlerin Genel Dezavantajları Nelerdir?
- Çok dikkat gerektiren bir iştir. Aksi halde ağır iş kazalarının ortaya çıkma ihtimali yüksektir.
- Devamlı çalışılması gereken şekillendirme işlemi olması, dökümlerin dezavantajları arasında yer alır.
- Döküm tekniklerinin kullanımı ve elde edilecek ürün maliyeti birçok yönteme göre az olurken, dökümhane ilk kurulum maliyetlerinin yüksek olduğu söylenebilir.
- Metallerin erimesi için ihtiyaç duyulan sıcaklığın çok yüksek olması, yine işlemin dezavantajları arasında yer almaktadır.
Döküm Çeşitleri, Avantaj ve Dezavantajları
Yaygın olarak kullanılan döküm çeşitleri, bu çeşitlerin kendine has avantaj ve dezavantajları şunlardır;
Kokil (Metal) Döküm
Metal dökümlerde kullanılan kalıplar, birçok defa kullanılabilmesi nedeniyle avantajlı olabilmektedir. Seri üretimler için oldukça elverişli olan bu yöntem kullanılarak, iki ve daha fazla parçaların tek seferde üretilmesi mümkün olmaktadır.
Kullanılan kalıplarda ise imalata uygun dayanıklı ve özel çelik veya demir malzeme kullanılmaktadır. Şayet düşük ısı gereksinimi olan dökümlerde ise, bronz kalıplarda tercih edilebilir.
Avantajları
- Karmaşık yapıda parçalar üretilebilir.
- Seri üretime daha uygundur.
- Maliyeti daha düşüktür.
- Üretimin yüzeysel kalitesi daha iyidir.
Dezavantajları
- Aşırı ergime gerektiren metal dökümlerde uygun olmayabilir.
- Kalıp maliyeti yüksek olabileceğinden, seri olmayan üretimler için pahalı olabilir.
Basınçlı Döküm
Akışkan malzemenin metal kalıplara belirli bir basınç ile doldurulması şeklinde kullanılan tekniktir. Sınıf olarak metal dökümler arasında da yer alır. Avantaj ve dezavantajları şunlardır;
Avantajları
- Daha fazla karmaşık şekilli parça üretimi daha kolaydır.
- Basınçla parça üretimi nedeniyle, hassas ve kusursuz parçalar daha rahat üretilebilir.
- Bazı malzemelerle üretilen parçalar yüksek mekanik özelliklere sahip olmaktadır.
- Daha hızlı üretim söz konusudur.
Dezavantajları
- Döküm boyutlarının kısıtlı olması en önemli dezavantajıdır.
- Tam donanımlı basınçlı döküm makineleri maliyetlidir.
- Hava sıkışmasını engellemek için daha fazla dikkat gerekir.
Kabuk Kalıba Döküm
Reçine ve kumun ısıtılan bir model etrafının kaplanmasıyla elde edilen kalıplar kullanılır. Oluşan sert kabuk ile yapılan bu döküm, tek seferlik kullanılabilmektedir.
Avantajları
- Üretilen parçaya en son ki şekli verebilmek için yapılması gereken işlemler azdır.
- Döküm yüzeylerinin daha düzgün olduğunu söylemek mümkündür.
- Boyut olarak kum kalıba göre daha yüksek üretim sağlanabilir.
Dezavantajları
- Diğer yöntemlere göre ağırlık ve boyut olarak döküm kısıtlıdır.
- Çıkıcılar ve yolluklar, kısmen ya da tümüyle model içerisinde yer alır.
- Metal esaslı modellerin üretilmesi daha pahalı olabilir.
Kum Kalıba Döküm
Uzun süreli kullanıma uygun olmayan ancak birçok defa kullanılan döküm çeşitleri arasındadır. Yine reçine bağlayıcı malzeme ile kumun bir modelin çevresinde kaplanmasıyla elde edilir.
Avantajları
- Esneklik oranı fazladır.
- Kaplama çeşidi olarak en ucuz yöntemdir.
- Su ile beraber ek ilaveler sağlanması halinde birçok kez kullanılabilir.
Dezavantajları
- Yüzey kalitesinin çok yüksek olduğundan bahsetmek mümkün değildir.
- Boyut hassasiyeti yüksek olmamaktadır.
- Erozyon ve dış etkenlere karşı gösterdiği mukavemet direnci daha azdır.
Alçı Kalıba Döküm
Demir haricinde kalan metallere şekil vermek için kullanılır. Kalıpta kullanılan ana malzeme alçıdan imal edilmektedir.
Avantajları
- Kompleks yüzey şekillendirilmesi daha kolay yapılır.
- Yüzey düzgünlüğü tatminkâr seviyededir.
- Boyut olarak tatmin edici bir hassasiyete sahiptir.
Dezavantajları
- İşlem süresi birçok yönteme göre uzun olabilir.
- Çok uzun süreli kullanımlar için uygun değildir.
- Çok karmaşık parçalar kısmen üretilememektedir.
Hassas Döküm
Seramik kabukla kaplanan mumdan yapılmış refrakter ile yapılır.
Avantajları
- Parçaların mekanik özellikleri daha kontrol edilebilir seviyededir.
- Kullanılan kalıp tek parçadır. Bu sayede mala işlem veya ayırma yüzeyleri bulunmaz.
- Parça yüzey kalitesi daha yüksektir.
- Boyutsal hassasiyeti tatminkardır.
Dezavantajları
- İlk maliyeti fazladır.
- Üretilecek parça ağırlığı genellikle 5 kilo altında olmaktadır.
Sürekli Döküm
Erimiş akışkan metallerin, iki yönlü açık kalıp içerisinden geçirilirken dış kısmının su ile soğutularak katılaştırılan döküm teknikleri arasındadır.
Avantajları
- Az maliyetli bir işlemdir.
- Yapının ayarlanmasına imkân tanır. Soğutma hızı kontrol edilebilir özelliktedir.
- Üretilen malzemeler, azalan segregasyonlar sayesinde yüksek kalitelidir.
- Yüzey kalitesi ingotlara nazaran çok daha iyidir.
- Bozulmalar önlenebilmektedir.
Dezavantajları
- Yapılan işlemler biraz daha dikkat gerektirir.
- Soğutma hızının iyi şekilde kontrolü sağlanmalıdır.
- Süreklilik gerektirir.
Savurma Döküm
Kullanılan kalıp yapısı hızlıca dönerken kalıbın etrafına erimiş metalin dağıtılması suretiyle yapılan bir işlemdir.
Avantajları
- Döküm malzeme sıcaklığı daha düşüktür.
- Yüksek basınç kullanılması nedeniyle sağlamdır.
- Talaş kaldırma yöntemi basit olmasına karşın döküm daha temiz olmaktadır.
Dezavantajları
- Bazı metallerde tabakalaşma olması nedeniyle işlem biraz daha zor olabilir.
- Bekletme fırınlarına ihtiyaç duyulabilmektedir.
- Dökümlerin ebat ve şekillerinin sınırlı olması, basit dezavantajlar arasındadır.
- İlk kurulum maliyetleri biraz daha fazladır.
“Döküm nedir” içeriğimizin ardından “İnşaat demiri ton fiyatları” makalemizin de ilginizi çekebileceğini düşünüyoruz.
Bu Yazıyı Paylaş!