Derz nedir, dilatasyon derzi ne işe yarar, nerelerde kullanılır gibi soruların cevabını bu yazımızda vermeye çalışacağız.
İnşaat terimlerinden olan ve oldukça önemli bir kavram olan dilatasyon derzi, kelime anlamına bakıldığı zaman genişleme anlamı taşımaktadır. Bilimin pek çok alanında sıklıkla kullanılan bu kelime, inşaat alanında da oldukça önemli bir kavrama işaret etmektedir.
Bu terim ayrıca hareket derzi ya da ayırma derzi olarak da karşımıza çıkabilir. Yazımızda inşaat terimi olarak dilatasyon derzinin yapılma nedenini, tasarımını ve özellikle neden önemli olduğunu aktarmaya çalışacağız.
Dilatasyon derzi nedir?
Dilatasyon derzinin en önemli fonksiyonu koruyucu bir etken olmasıdır. Bu koruma görevini ise büyük, farklı geometrilerdeki binaların zemine bağlı farklı oturma seviyeleri, deprem etkileri, titreşim ya da sıcaklık etkilerini karşılayarak getirir. Binayı ara bölmelerle ayırarak, farklı davranış tiplerine izin verir, bu şekilde kontrollü bir hareket sağlanmış olur ve yapıda hasar önlenir. Özellikle deprem zamanlarında medyada paylaşılan videolardan da hastane koridorlarında sıklıkla gördüğümüz farklı hareketlerin sebebi dilatasyon derzleridir.
Yapılarda uygulanmakta olan derzler, binanın bodrum katından çatıya kadar binayı farklı parçalara ayırır. Bu farklı parçalar sıcaklık, deprem, titreşim gibi farklı etkiler sonucunda farklı davranış gösterme özgürlüğüne de kavuşmuş olacaktır, kırılmalar ise bu şekilde azaltılmış olacaktır.
Ek olarak temel seviyede uygulanan dilatasyon derzlerinde yer altı suyunu da hesaba katmalıyız. Ancak temelde çok büyük problemler yoksa temel seviyesinde dilatasyon mesafesi bırakılmayabilir ama üst katlarda bu dilatasyonların devam etmesi oldukça önemlidir diyebiliriz.
Dilatasyon Derzi neden kullanılır?
Derz kullanımı yapılar için oldukça önemlidir. Bu önem ise aşağıdaki hasar olasılıklarını azaltması sebebiyledir.
Çekiçleme Etkisi Önlenmiş Olur (Seismic Pounding Effect)
Deprem anında bitişik nizam yapılar farklı yönlerdeki hareketler sonucunda çarpışma etkisiyle normalde alacağından daha fazla hasar alabilir. Bu hasar lokalize olabilecekken daha büyük hasara da neden olabilir. İşte bu etkiyi engellemek için dilatasyon açıklıkları bırakmak oldukça iyi bir çözüm olacaktır. Yeni Deprem Yönetmeliğimize göre de; bırakılacak en düşük açıklıkta derz boşluğu 6m yüksekliğe kadar min 30 mm ve sonrasında her 3 m için en az 10 mm açıklıklar eklenmesi belirtilmektedir. Yönetmelikte ayrıntıları ile belirtilen derz gerekliliklerine dikkat ederek bırakılan dilatasyon derzleri, deprem anında çekiçleme etkisini önleyerek binalardaki hasarı da azaltır.
İlginizi Çekebilir: Çekiçleme Etkisi Nedir? Depremde Binalara Hasar Vermesi
Isı -Titreşim Etkilerinden Koruma Sağlar – Farklı ısı – titreşim koşulları etkisindeki binalarda ayırma yapar
Bazı yapılarda farklı alanlarda farklı etkiler gözlenebilmektedir ya da makine kaynaklı titreşimler olabilmektedir ve her bir etkiyi kendi bölgesinde lokalize etmek elzemdir. Bu bölgelere ayırma işini ise en etkili şekilde dilatasyon derzleri ile sağlayabiliriz.
Temelde oluşan farklı seviyelerdeki oturmalardan binanın etkilenmesi engeller
Özellikle geniş-uzun alana yayılmış olan bina türlerinde dilatasyon derzlerinin önemi oldukça büyüktür. Farklı zemin koşullarında oluşabilecek olan farklı oturmalar sonucunda yapılarda önlenebilecek çatlaklar oluşabilmektedir. Dilatasyon derzi ile belirli noktalardan bölmelere ayrılmış yapılarda ise bu sorun ortadan kaldırılmış olur. Farklı bölmeler farklı miktarda zemin etkisiyle oturma gerçekleştirseler dahi bunun yapıya olan etkisi minimize edilmiş olur.
Yapıda Isı sonucu genleşmeyi karşılar
Bazı yapılarda ısının ektisi ile elemanlarda ısıya bağlı olarak boy değişimleri gözlenebilmektedir. Derzler ile lokalize edilmiş bu etkiler, çatlak oluşumunu ve sonuç olarak oluşabilecek hasarı minimuma indirmiş olur.
Hareket Derzlerinin Birbirlerine Olan Mesafeleri – Dilatasyon Derzi Tasarımı
Hareket derzine yapılarda yer verilmesinin önemine değindik ama burada değinilmesi gereken bir diğer önemli nokta ise bırakılan bu ayırma derzinin kalitesidir. Bir derzin iyi olup olmaması ilk olarak arasında bırakılan boşluğun projeye uygun olup olmamasına bağlıdır. Bazı projelerde eğer yanlış bir imalat yapılırsa, deprem etkilerini minimize etmek için yapılmış olan bu ayırma işlemi, boşluğun az olması sebebiyle yapıda çekiçleme etkisine sebep olabilir. Bu da yarardan çok zarar getiren bir tasarım olmuş olur. Yani derzlerin boyutlandırılması sırasında hesaplamalar dikkatle yapılmalıdır, aksi durumda kaçınılmak istenen durumdan daha zararlı etkiler ile karşı karşıya kalınabilmektedir.
Yine aynı şekilde amacından sapan bir diğer uygulama ise ayırma derzlerinin inşaat atıkları ya da çimento gibi malzemeler ile doldurulması ve işlevini yitirmesidir. İyi imal edilmemiş bir ayırma derzi sadece yapının performansına değil aynı zamanda mimari olarak da değerine zarar verebilir, çirkin bir görüntü oluşturabilir.
Hareket derzleri yapılırken, binanın fonksiyonu ve karşılaşacağı etkileri de göz önünde bulundurarak -25 – 30 metre aralığında derzler bırakmak yeterli olacaktır. Fakat burada dikkat edilmesi gereken şey, farklı zemin türlerinde, farklı fonksiyonlardaki yapılarda bu durum değişebileceğidir. İşte bu yüzden yapılar tasarlanırken derzlerin tasarımına da dikkat edilmeli ve binaya özgü hesaplamalar oluşturulmalıdır. Özellikle yapı elemanlarının çok olduğu yapılarda, bina derzler ile ayrılarak bir taraftaki sorunun diğer taraftaki elemanları etkilemesi önlenmiş olacaktır.
Hareket derzleri mimari planlar da gösterilmektedir. Planlarda çizgiler arasında bırakılan boşluğu belirtecek şekilde çift çizgi arasında belirtilmektedir.
Derz nedir, nerelerde kullanılır konulu yazımızın sonuna geldik. Beton ile ilgili diğer yazılarımızı da aşağıdaki linklerden okuyabilirsiniz.
Bu Yazıyı Paylaş!