Mimari tasarım yapıları biçim, mekân ve ambiyans yönünden planlama, tasarlama ve inşa sürecidir. Kısaca yapı ve mekân tasarlama da denebilir. Yapı ve mekân ihtiyacı, en temel ihtiyaç olan barınma ihtiyacından doğmaktadır. Barınma ihtiyacının dışında eğitim, eğlence, spor, kültür, sanat, inanç, savunma vb. gibi ihtiyaçlardan da ortaya çıkmaktadır. Çevremizde gördüğümüz yapılar, farklı ihtiyaçlara göre tasarlanıp planlanmaktadır. Tasarım süreci çoğunlukla bir ekip tarafından yönetilir. Tasarlama, planlama, satın alma, sözleşme yönetimi gibi durumlar da sürece dahildir.
Mimarlar kendilerini çeşitli konularda geliştirirler ve tasarım üretirler. Tasarımın endüstri, çevre, grafik, mimari gibi çeşitleri vardır. Tasarımın bir dalı olan mimari tasarım ile yapılar, mekanlar belli bir ihtiyaca, kurala, işleve veya estetik algısına göre şekillendirilir.
İnternette mimari tasarım örnekleri şeklinde arattığımızda karşımıza sıra dışı tasarımlar çıkmaktadır. Bu da mimari tasarımın yalnızca bunlardan ibaret olduğunun zannedilmesine yol açabilir. Mimari tasarım sadece sıra dışı yapıların oluşturulması demek değildir.
Ayrıca bir yapıyı gösterip bu mimari yapıdır, bu mimari yapı değildir demek de gülünç bir ifade olur. Mimaride en önemli şey niteliktir. Bir yapı ne kadar nitelikliyse tasarım yönünde o kadar iyidir ve başarılıdır.
Bir yapının veya mekânın tasarım özelliklerini bilmemiz hâlinde mimari tasarım yönünü konuşmamız mümkün olur. Bir yapının bir canlıyı ya da nesneyi andırmasına (kitap, dalga şeklinde yapılar vb.) benzetme denir. Bu tarz mimari yapılar, mimari tasarımın bir parçasıdır, mimari tasarımın kendisi değildir.
Mimari Tasarımı Neler Etkiler?
Yapının sadece dış yapısına bakarak karar vermemelidir. Yapı içindeki mekanlar, alanlar, farklı sorunlar ve çözümler bulunmalıdır. Mimarlık sadece cephe tasarlamaktan ibaret değildir. Mimariyi etkileyen baş etkenlerden biri mimari akımlardır. Mimari tasarımı anlayabilmek için Dünya genelinde mimarlığı etkileyen akımları bilmek gerekir (aşağıda değinildi). Bir yapıya bakıldığında hangi akıma göre tasarlandığı bilinirse o yapının tasarım özelliklerinden kolayca bahsedilebilir.
Ekonomi
İnşa edilen yapıların mimari proje sürecinde planlanması, tasarlanması ve uygulama faaliyetlerinin belirlenmesi, uygulamaya koyulması gibi durumlar titizlikle yürütülür. Sürecin akabinde ortaya çıkan mimari projenin değeri mimari tasarım ile belirlenir. İyi planlanan ve iyi tasarlanan projeler daha estetik daha dayanıklı ve daha ekonomik olur.
Ekonomiden kastedilen ucuzluk ve pahalılıktır. Mimari tasarım ucuz ve pahalılığın dışında nitelikliliği bulma çabası içerir. Bir tasarım için epey bütçe ayrılması onun nitelikli olacağının garantisini vermez. Niteliği tasarım belirler. Bazen kısıtlı bütçelerle çok nitelikli tasarımlar ortaya çıkabilir bazen de fazla bütçelerle hiçbir niteliği olmayan tasarımlar da görülebilir.
Mimarlık, planlama, tasarım ve inşa etme sürecini içine alan bir iştir. Genellikle ekip çalışmasıyla yürütülse de bazen bilfiil mimar tarafından da yürütülebilir. Mimari tasarım konusunda her daim müşteri bulunur ve burada daimî olarak müşterinin istek, bütçe ve beklentilerine öncelik verilmesi gerekir.
Mimari bir tasarım için, sanatı, güzelliği, bilim ve mühendisliği ve iyi bir takım çalışmasını buluşturup ortaya koymak gerekir. Mimari tasarım sürecini doğru bir organizasyon ile yönetmek icap eder.
Tasarıma nelerin dahil olacağını belirten net ve yasal olarak tanımlanmış bir anlayış bütün sürece fayda sağlayacaktır. Çatışmayı önlemeye, büyük veya küçük bir projenin ele alınmasına, tasarlanmasına ve inşa edilmesine kadar olan ortakların karşılıklı ilişkilerini ve sorumluluklarını kesinleştirmeye yardımcı olacaktır.
İklim
Yapılar bulundukları coğrafyanın iklim şartlarına göre tasarlanmalıdır. Örneğin Sibirya’da soğuktan, Orta Afrika’da sıcaktan, Doğu Asya’da yağıştan korunacak şekilde fikirler üretilmeli ve bu fikirler doğrultusunda yapılar oluşturulmalıdır. Çatı eğimleri, saçaklar, yapıların yönleri, kullanılan malzeme, pencerelerin boyutları gibi noktalar mimarinin iklime uygun olmasında belirleyicidir. Elbette bunların dışında birtakım pratik çözümler bulmak mimarın elindedir.
Estetik
Bir şeyin göze güzel gelmesi estetik olarak tanımlanır. Yapılarda ve mekânlarda estetik unsurlar kullanılır. Estetik unsurlar malzemeyle, renkle, dokularla ışık ve gölgeyle yapılabilir ya da farklı yordamlarla da elde edilebilir. En bilinen estetik unsurlar; işlemeler, kabartmalar, renkler ve desenlerdir.
Kültür
İnsan topluluklarının binlerce yıl boyunca yaşam tarzları, ortak tepkileri, anlayışları mimarlık kültürüne de etki etmiştir. Şayet dünyayı gezerseniz size kullanışsız gelen bir yapı başkası için bir saray niteliğinde olabileceğini görürsünüz. Bu sebeple tüm kültürler kendi biricik mimarlık etkenlerini oluştururlar.
Doğal Afetler
Yapılar coğrafyasındaki olası doğal afetlere göre tasarlanmalıdırlar. Deprem, sel, çığ, tsunami gibi yıkıcı afetlere maruz kalması söz konusu olan yapıların, dayanıklı ve uyumlu bir şekilde tasarlanması gerekir. Böylelikle yapının ömrü korunmuş, insanlar zarardan kurtulmuş olur. Bununla beraber mimarlık kültürü de muhafaza edilmiş olur.
Kentsel Doku ve Çevre Silueti
Mimari tasarım konusunda kentsel dokunun korunması çok önemlidir. Yapılar bulundukları çevreyle uyumlu ve çevreye uygun olarak tasarlanmalıdır. Kent ve doğa dokusu bu noktada çok önem arz eder. Örneğin daha küçük yapıların kümeleştiği tarihi çevrelerde büyük binaların yapılması kent dokusuna zarar verir. Bu da çarpık kentleşmeye yol açar. Doku uyumsuzluğu, İstanbul Boğazı gibi kente uzaktan bakışın mümkün olduğu deniz, tepe ve dağların olduğu bir coğrafyada ortaya çıkarsa kent siluetine zarar vermiş olur.
Kullanıcı İhtiyaçları
Bir yapının kullanıcının ihtiyaçlarına göre tasarlanması onu nitelikli kılar. Lüks, düşük fiyatlı, estetik, dayanıklı, doğal, sıra dışı, erişilebilir, ergonomik gibi ihtiyaçlar mimarlığı etkiler. Mimari, eldeki imkanları en iyi şekilde kullanarak yapıları en nitelikli olacak şekilde tasarlamaktır. Çocuk, yetişkin, engelli, yaşlı, hayvan dostlarımız gibi farklı ihtiyaçlara göre çeşitli mimari ihtiyaçlar ortaya çıkar. Tasarımcının görevi bu ihtiyaçları analiz ederek ona uygun çözümleri mimarlık altında bulmasıdır.
İşlev
Yapının kullanım amacına işlev denir. Barınma, eğitim, ulaşım, eğlence, sağlık, spor, güvenlik gibi farklı işlevler mimari tasarımı etkiler. Misalen stadyumda, maç bitişinde, insanların en hızlı şekilde çıkışını sağlayacak çözümler çok önemlidir. Zira stadyuma insanlar aynı anda gelmez ancak aynı anda ortamı terk ederler. Bir tiyatro salonunda insanlar yerlerini aldığında sahneyi görebilmeleri ve sahnedekileri duyabilmeleri büyük önem taşır. Bunlar işlev altında irdelenen önemli meselelerdir. Yapı veya mekanlar tasarlanırken işlev dikkate alınmazsa kullanışsızlık ortaya çıkar.
Topoğrafya
Yapıların inşa edileceği arazinin fiziksel yapısı ve eğim yapısı dikkate alınmalıdır. Buna göre mimari tasarım değişkenlik gösterir. Nitelikli yapılar bulundukları arazi koşullarını en iyi ve en uygun şekilde kullanan yapılardır.
Velhasıl nitelikli yapılar ve mekânların inşasında bu tasarım etmenleri dikkate alınır. Her zaman tüm tasarım faktörlerinin göz önünde bulundurulması mümkün olmayabilir. İçinde bulunan şartlara göre hangi etkenlere ağırlık verileceğine mimar karar verir.
Mimari Akımlar Nelerdir?
En meşhur 10 mimari akım şöyledir:
1- Barok Mimari
2- Pürizm
3- Brütalizm
4- Yapısalcılık
5- Postmodernizm
6- Dekonstrüktivizm
7- Çevreselcilik
8- Ekspresyonizm (Dışavurumculuk)
9- İşlevselcilik
10- Fütürizm
Örneğin Avrupa’da en yaygın mimari akım barok mimari tasarımıdır. Barok tarzda kıvrımlı duvarlara sahip cepheler, iç bükey ve dış bükey yüzeyler, mitolojik figürlerin yer aldığı ihtişamlı resimler, güçlü ışık ve gölge etkisi, zengin süslemeler, altınla kaplanmış ahşap figürler görülür. Her akım kendi içinde farklı hususiyetler gösterir.
Mimari Tasarım Aşamaları Nelerdir?
Mimari tasarım süreci için Dünya standartlarına göre belirlenen aşama ve süreçler aşağıdaki şekildedir:
- Stratejik tanımlama
- Müşteri ilişkileri
- Hazırlık ve özet.
- Konsept tasarım
- Geliştirilmiş tasarım
- Teknik tasarım
- İnşaat
- Projeyi sonlandırma
- Yapının faaliyete alınması
Mimari tasarım için bazı aşamalar diğerlerinden daha önemlidir, mimari yetkinlik icap ettirir. Konsept tasarım aşaması sıklıkla ilk ve en çok uğraş verilmesi gereken tasarım aşaması olarak addedilir. Fakat bu genel projenin görece küçük bir parçası olabilir. İş planlaması ve gerekçelendirme, kısa geliştirme ve fizibilite çalışmaları gibi bir dizi tasarım dışı etkinlikten önce gelir. Bunu yine büyük ölçüde tasarım geliştirme, teknik tasarım, satın alma ve inşaat işleri takip eder.
Mimari Tasarım Örnekleri
Mimarlık, inşa edilmiş olan bütün yapıların tasarımını vazife edinen bir meslektir. Basit bir prefabrik yapı tasarımından, devasa bir gökdelenin mimari projesine varıncaya dek pek çok projeye imza atan mimarlar, geçmişten günümüze birçok ehemmiyetli mimari projeyi hayata geçirmişlerdir. Dünyaca ünlü mimari tasarımcılar tarafından tasarlanmış etkileyici mimari projelere birkaç örnek verelim:
- İstanbul Yeni Havalimanı
- Cidde Kulesi, Suudi Arabistan.
- Dubai Pearl, Dubai.
- Dubai One Kulesi, Dubai.
- Forest City, Johor, Malezya.
- Eko Atlantic City, Lagos, Nijerya.
- Agora Garden Tower, Çin
- Dawang Mountain Resort, Çin
- HARPA Concert Hall and Conference Center
